?????? ??????

????

امام زمان علیه السلام در دوران غیبت شیعیان را به راویان احادیث ارجاع داده اند:1- آیا روات احادیث همان فقها و مجتهدان اند؟2- ارتباط بین امام زمان علیه السلام و بین راویان و فقیهان چگونه است ؟ آیا ارتباط ویژه ای دارند یا مانند سایر مردم اند؟( به عبارت دیگر: آیا حتما آن ها به دیدار آن حضرت می رسند؟)

????

ضروری است که معنای غیبت صغری و کبری را بدانیم غیبت صغری از نظر امام زمان نسبت به غیبت بعد کوتاه تر بوده است . در غیبت صغری عموم آن حضرت را نمی دیدند ؛ ولیکن گروه خاصی از مردم ، ایشان را زیارت می کردند و رابطه ای داشتند و می توانستند از طریق نایبان ویژه ی ایشان به امام علیه السلام دست یابند؛ و چنان که در پاسخ به سوالی گفته شد. از میان آن ها چهار نفر مشهورترند که رسما به خدمت امام علیه السلام می رسیدند.
غیبت کبری دوره ای است که در آن به طور معمولی به امام عصر علیه السلام دست رسی نیست و از آن بزرگوار اطلاعات دقیقی در دست نیست و کسی با حضرتش ارتباط دائمی و عادی ندارد ؛ اما لزوما در دوران غیبت مردم بلا تکلیف نخواهند بود . تشخیص وظیفه و عمل به احکام و عقاید شیعیان ، به عهده ی روات احادیث و فقها واگذار شده و به مردم توصیه شده است که بدان ها مراجعه کنند ؛ چرا که بیان فقه و احکام و عقاید یکی از شؤون امام زمان علیه السلام است . اکنون آن ها را از چه کسانی بیاموزیم ؟ چاره ای جز اطاعت امر امامان و رجوع به آشنایان احادیث امام علیه السلام نیست .
مراجعه به فقها و راویان احادیث در روزگاران امامان علیهم السلام نیز رسم بوده است . در دروه ی امامت امام صادق علیه السلام ، آن حضرت درمدینه بودند. کسانی که در مرو بودند و نیز بسیاری از مردم نقاط دیگر- که در تمام عمر یک بار هم به سعادت دیدار امام نائل نمی شدند- ناچار مسائل خود را از راویان اجادیث فرا می گرفتند. البته در آن عصر ، کتب احکام خلاصه تر بود.
طول زمان زمینه ی وسعت در فقه را ایجاد کرد. در عصر حضور امامان ، افراد مسایل محدود مورد نیاز را ، به طور مستقیم یا غیر مستقیم ، از خود امام می شنیدند و مشکل به سرعت حل می شد ؛ اما در روزگار غیبت کبری چنین نیست و متخصصان باید احادیث موجود را با کار علمی و تحقیق بررسی کنند.
در دوران غیبت ، به جز آیات و روایات ، در احکام و مسایل دینی ماخذ و مرجعی نداریم. عموم مردم هم تخصص و فهم لازم نسبت به دریافت حقایق آن را ندارند و از این رو، برای آگاهی از احکام دین ما را به فقیهان – که متخصصان استنباط حکم اند- ارجاع داده و گفته اند:
« توده ی مردم می توانند از فقیهی پی روی کنند که خویشتن دار باشد و دین نگه دار و مخالف خواسته های ( نفس) . فرمان بر مولای خویش ( خدا و اولیایش)».
امام زمان علیه السلام نیز فرمودند:
« در پیش آمدها به راویان حدیث ما مراجعه کنید که آنان حجت من بر شمایند و من حجت خدایم .»
کسانی در زمان غیبت از نظر اندیشه و فکر و روحیه به امامان و امام زمان علیه السلام نزدیک بوده اند که با کلمات و گفتارهای آنان انس و آشنایی دارند. احتمال می رود در میان فلاسفه ، شعرا، ادبا، عرفا، فیزیک دانان، رجالیون، اطبا ، مورخان و ... کسانی باشند که به آن امام مهربان بسیار ارادت داشته باشند ؛ اما قرب فکری و روحی از آن کسانی است که با کلمات آنان انس و آشنایی دارند.
کلمات و تفاسیر آن بزرگواران پیکره ی اصلی عقاید ایشان را تشکیل می دهد و حامل علوم آنان است. شیعه باید به این افراد مراجعه کند؛ چرا که این ها اجکام و مسایل دین را عمیق تر فهمیده اند. ایشان نایبان عام امام علیه السلام – که حجت خداست – خوانده شده اند. البته اصطلاح نواب عام و نواب خاص به ملاحظه ی دو دوره ی غیبت کبری و صغری متداول گردیده است.
درباره ی پرسش دوم : رابطه ی فقها با امام زمان علیه السلام چگونه است؟
باید دانست که رابطه ی اینان مانند عموم مردم است. فقیهان پارسا – که حامل علوم اهل بیت علیه السلام و خود افراد برجسته ای اند- ممکن است با آن حضرت دیدار کنند . افرادی چون مقدس اردبیلی و علامه بحرالعلوم و .... چه بسیار که از میان فقها و علمای بزرگ که به خدمت حضرتش مشرف گشته اند ؛ لیکن ملاک مراجعه ی شیعه به فقها و محدثان- اگر چه مقامات عالی داشته اند- ارتباطشان با آن حضرت برای ما روشن و ثابت نیست . به عنوان نمونه ، معلوم نیست ثقت الاسلام کلینی خدمت امام رسیده  باشد؟ یا شیخ صدوق امام زمان علیه السلام را در بیداری دیده باشد ؟ در عین حال، کتابهای اینان آثار دست اول شیعه و مراجع و ماخذ کهن رجوع و بهره مندی فقهاست.
ارتباط اینان با امام زمان علیه السلام بر رابطه ی فکر و مکتبی استوار است. اینان از طریق روایات و اخبار با افکار و اندیشه های امام زمان روحی فداء آشنایند و هر کس بیش تر در روایات بررسی و تحقیق کند ، به امام زمان نزدیک تر خواهد بود. تاریخ نیز چنین نشان داده است. امام باقر علیه السلام همواره اشراف و لطف خاصی را نسبت به فقهای عالی مقام و راویان احادیث داشته اند. در مواضع حساس ، ایشان را یاری کرده و پشتوانه ی محکمی برای آنان بوده اند.
محدث بزرگ حاجی نوری آورده است:
« یکی از علمای غیر شیعه که در بعضی فنون علمی استاد جناب شیخ [علامه ی حلی] بود ، کتابی در رد مذهب شیعه ی امامیه نوشته بود و آن را برای مردم در مجالس می خواند و گمراه می کرد. از بیم آن که مبادا کسی از علمای شیعه رد آن را  بنویسد ، کتاب را به کسی نمی داد که بنویسد و علامه همیشه فکر می کرد که آن را به دست آرد تا رد آن را بنویسد . خلاصه علاقه ی استاد و شاگردی را وسیله ی عاریت گرفتن کتاب مذکور قرارداد و چون آن شخص نخواست که یک باره دست رد بر سینه ی او نهد گفت: سوگند یاد کرده ام که این کتاب را زیاده از یک شب پیش کسی نگذارم. علامه نیز موضوع را غنیمت دانسته کتاب را بگرفت و به خانه برد که در آن شب ، از آن جا به قدر امکان نقل کند. چون به نوشتن آن پرداخت و نصفی از شب بگذشت ، خواب بر او غلبه کرد. حضرت صاحب الامر علیه السلام به سرای او در آمدند و به شیخ گفتند: کتاب را به من واگذار و تو خواب کن. چون شیخ از خواب بیدار شد ، نقل آن نسخه از کرامت صاحب الامر علیه السلام تمام شده بود.»
اکنون که در زمان غیبت زندگی می کنیم ، به همان ها که خودشان فرموده اند :« صائنا لنفسه... » باید مراجعه کرد.
نتیجه این که از میان فقها باید تنها به آن کسانی که مکتب امام زمان علیه السلام را ترویج می کنند و محبت امام زمان علیه السلام را دارند و به عنوان شاگردان مکتب امام زمان علیه السلام و راه نمایان مردم به سوی او ( به به سوی خود)، فعالیت می کنند، رو آوریم و آن ها را شناسایی کنیم و در احکام از دانشمندترینشان تقلید کنیم.