منشور انتظار(20)

 میراندن جور

وَ أَمِتْ بِهِ الْجَوْرَ وَ اسْتَنْقِذْ بِهِ عِبَادَكَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ الذُّل 

جملات پیشین از دعای شریفه بررسی گردید و اکنون به مطالعه عبارت فوق می پردازیم.

واژه شناسی:

اَمِت فعل امر است از ریشه موت به معنی بمیران جالب است که در کتاب مفردات راغب این واژه چنین معنا شده:

مَوْت : مرگ و مردن كه بر حسب نوع زندگى متفاوت است.

اوّل: مرگى و مردنى كه نيروى ناميه يعنى رشد دهندگى كه در گياه و حيوان و انسان هست از بين برود مثل آيه: يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها- الروم/ 19 و أَحْيَيْنا بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً- ق/ 11

دوم: مرگ با از بين رفتن نيروى حواس چنانكه در آيه گفت:يا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هذا- مريم/ 23 و أَ إِذا ما مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَيًّا- مريم/ 66

سوم: مرگى كه نيروى عاقله انسان بوسيله آن از بين برود و همان جهالت است مثل:أَوَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ- انعام/ 122 چنانكه در آيه إِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‏- النمل/ 80 به آن معنى اشاره كرده است.

چهارم: اندوه و حزن مرگ آفرينى كه زندگى را مكدر و محزون سازد مثل آيه: وَ يَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِنْ كُلِّ مَكانٍ وَ ما هُوَ بِمَيِّتٍ‏- ابراهيم/ 17 از همه سوى حزن و اندوه مرگبار او را فرا گرفته اما نمرده است.

پنجم: خوابى كه برادر مرگ است زيرا خواب مرگ سبك و خفيف است و مردن و مرگ خواب سنگينى است و بهمين جهت خداوند اين هر دو را- توفى- ناميده است ميگويد:وَ هُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ- انعام/ 60 و اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها- الزمر/ 42.

(ترجمه مفردات/ج‏4/ص263)

توضیحات این دانشمند در شرح واژه موت ادامه یافته، لکن ابداً اشاره ای به معنایی که در این عبارت زیبا از دعا به کار رفته ندارد ،درجمله فوق، امت به الجور به این معناست که ظلم و جور را ریشه کن نما (بسان میراندن). وقتی با رسم و سنت باطلی مبارزه می کنیم، چه بسا پس از مدتی آن رسم باطل مجدداً درقالب دیگری و به شکل جدیدی نمودار و به فعالیت خود ادامه دهد... مانند بوته گیاهی که وقتی شاخه و برگ آن را قطع می کنیم باز از نو شاخ و برگ تازه  ای بران سبز می شود، مگر این که از ریشه و بنیاد ریشه کن گردد.

 

الجور:

در قاموس لسان العرب چنین آمده : جور، نقیض و ضد عدل می باشد و جورة و جارة یعنی ظلم بعلاوه جور ضد قصد و مقصد نیز می باشد و این که در حین طیّ مسیر، مقصد وهدف را عوض کردن و از شاهراه خارج شدن و عدول نمودن (لسان العرب، ج‏4، ص: 153)

چرا در این جمله  جور به کار رفته  و اساسا لغت جور و ظلم چه تفاوتهایی با هم دارند؟

در معجم فروق اللغویه اشاره شده که:

ظلم نقصان و کم گذاشتن از حق می باشد  لکن جور روی برگرداندن از حق و از طرفی مفهوم ضد ظلم، انصاف است و حق را تمام و کمال عطا کردن و اما نقیض جور، عدل است و باز گشتن به سوی حق در افعال و کردار.

از اینجا در می یابیم که جور صرفاً معنای ظلم نمی دهد بلکه دامنه ای فراتر را در برگرفته و هر نوع کژی و از مسیر حق خارج شدن را در بر می گیرد. با دقت در این آیه ی کریمه مفهوم جور را بهتر در می یابیم:

وَ عَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبيلِ وَ مِنْها جائِرٌ وَ لَوْ شاءَ لَهَداكُمْ أَجْمَعينَ ( النحل:9)

 و بر خداست كه راه راست را(به بندگان) نشان دهد و از آن روی بر می تابند! و اگر خدا بخواهد، همه شما را(به اجبار) هدايت مى‏كند (ولى بنابر اجبار ندارد).

 

المناقب لابن شهرآشوب عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى وَ عَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ قَالَ سَبِيلُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ الْقَصْدُ وَ السَّبِيلُ الْوَاضِح‏ (بحار /ج‏24 / باب 24 /ص9)

مناقب: زيد بن علي در باره آيه: وَ عَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ گفت راه ما أهل بيت راه ميانه (قصدالسبیل)است و راه آشكار و واضح است.

 

لذا درعبارت وَ أَمِتْ بِهِ الْجَوْرَ از خدا می خواهیم که هرنوع انحراف ، ناراستی و ظلمی را یکسره نابود ساخته و بمیراند، تا هرگز مجالی برای رخ نمودنش باقی نماند .  

نکته قابل توجه دیگراین است که چنین رویداد عظیم و مهمی باید به دست آخرین حجت خداوند حضرت مهدی عج اتفاق  بیفتد. و این همان ویژگی شاخصی است که در کتب آسمانی پیش بینی گردیده وهمه ی امت های گذشته منجی موعود آخر زمان را بدان می شناخته اند و در روایات ائمه ع  نیز مورد بحث قرار گرفته است. چراکه به جز آن حضرت شخص دیگری آمادگی و قدرت اجرای چنین وظیفه سنگینی را ندارد. در واقع خداوند نه تنها شخص مهدی عج را برای این رسالت برگزیده است بلکه امکانات و لوازم اجرای آن را نیز تنها به ایشان بخشیده است.

ارزش عدل:

ارزش و اهمیت از میان برداشتن ظلم و جور و اقامه عدل بی اندازه والا و ارجمند است.

تا آنجا که رسول گرامی اسلام فرموده اند:

وَ قَالَ عَدْلُ سَاعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبَادَةِ سَبْعِينَ سَنَةً قِيَامٍ لَيْلُهَا وَ صِيَامٍ نَهَارُهَا وَ جَوْرُ سَاعَةٍ فِي حُكْمٍ أَشَدُّ وَ أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْمَعَاصِي سِتِّينَ سَنَة.

و فرمود عدالت در یک ساعت بهتر است از هفتاد سال عبادت که در آن شب زنده داری و روزه داری در روز باشد  و یک ساعت جور در نزد خدا شدید تر و عظیم تر است از هفتاد سال گناه. (بحار الأنوار/ ج‏72/ ص352)

در کتاب الحیاة  چنین آمده:

... از اينجا معلوم مى‏شود كه عدل و برپا داشتن آن، چه اهميّتى اساسى در دين الهى دارد، و اينكه رسالت كتاب هاى آسمانى و پيامبران (هر يك در عصر خويش)، و مؤمنان مجاهد و مساجد، همگی، براى اقامه عدل است؛ و سنّت خداوند و احكام او همان اجراى عدالت است؛ و پي ريزى يكسره حق، و نابود كردن يكسره باطل، و برانداختن ظلم و جور و فساد، و تحقّق بخشى به اهداف كتابهاى آسمانى، و زنده نگاه داشتن نفس پيامبران و مؤمنان، و آباد داشتن مساجد- به صورتى راستين (يعنى با مملو بودن مسجدها از نسل جوان)- و زنده كردن احكام خدا (مانند نماز)، فقط و فقط، با اجراى واقعى (نه شعارى) عدالت- بخصوص در حكومت هايى كه نام اسلام بر خود نهاده‏اند- تحقّق خواهد يافت، و لا غير ...

و يكى از روشنترين واضحات اين است كه عدل اقتصادى و معيشتى، مهمترين بخش از بخش هاى عدل است، و ظلم اقتصادى از مهمترين مصاديق ظلم و ستم است- كه ديگر انواع ظلم در پى آن مى‏آيد و از آن نتيجه مى‏شود- پس اگر حكومتى به ظلم اقتصادى و معيشتى گرايشى داشته باشد، يا در برانداختن آن مسامحه كند، يا براى مبارزه با آن برنامه‏ريزى جدّى نكند، به رديف همان حكومت هاى جائر تنزّل خواهد كرد.

(الحياة با ترجمه احمد آرام/ ج‏5/ ص484)

کیفیت برطرف شدن جور:

با ظهور امام عصر عج، جور از دو جنبه ریشه کن می شود: یکی بر اثر مبارزه مستقیم و نابود کردن ائمه و سران جور و سایرعوامل ایجاد کننده آن.

و دیگری از طریق ترویج عدل و داد و خیر و صلاح و قسط و احسان

َقال الصادق ع  إِذَا قَامَ الْقَائِمُ حَكَمَ بِالْعَدْلِ وَ ارْتَفَعَ فِي أَيَّامِهِ الْجَوْرُ.

(إعلام الورى بأعلام الهدى /ص460)

 

چون قائم آل محمد (ع) ظهور كند به عدل حكم مى‏كند و جور و ستم به روزگار او از ميان مى‏رود و راهها امن مى‏شود، و زمين بركات خود را بيرون مى‏آورد و حق هر كس به او برمى‏گردد و اهل و پيروان همه اديان مسلمان مى‏شوند و اعتراف به ايمان مى‏كنند. مگر اين گفتار خداوند را نشنيده‏اى كه مى‏فرمايد: «و حال آنكه هر كه در آسمان و زمين است، خواه و ناخواه مطيع فرمان خداوند است.»

(روضة الواعظين-ترجمه مهدوى دامغانى/ص 432 )

 

عوامل جور:

عواملی که موجب بروز ظلم و جورمی شوند دو دسته اند: یک دسته از درون  انسان  بر می خیزند ودسته دوم از محیط خارج اثر می گذارد. آنچه از درون انسان نشأت می گیرد سوء اختیار و هواهای نفسانی و... می باشد. اما در خارج از وجود او، شیطان مفسده گر و دیگران بویژه ائمه ی جور را می توان اسم برد که از علل و عوامل بیرونی گسترش ظلم و ستم اند.

أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ إِنَّ أَئِمَّةَ الْجَوْرِ وَ أَتْبَاعَهُمْ لَمَعْزُولُونَ عَنْ دِينِ اللَّهِ وَ الْحَقِّ قَدْ ضَلُّوا بِأَعْمَالِهِمُ الَّتِي يَعْمَلُونَهَا كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عاصِفٍ لَا يَقْدِرُونَ عَلَى شَيْ‏ءٍ مِمَّا كَسَبُوا ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِيد 

  امام باقر «ع» می فرمایند: .. بدان كه پيشوايان بيداد و پيروان ايشان از دين خدا بيرونند، گمراه شدند و ديگران را گمراه كردند، پس كارهايشان «همچون خاكسترى است كه در روزهاى طوفانى، باد به سختى بر آن بوزد، كه بر هيچ چيز از آنچه كسب كرده‏اند دستى نخواهند داشت، و اين گمراهيى دور و دراز است». (بحار الأنوار ج‏25     باب 3 ص : 110)

الامام الصادق «ع»: .. و ذلك أنّ في ولاية الوالي الجائر دوس الحقّ كلّه، و احياء الباطل كلّه، و اظهار الظّلم و الجور و الفساد، و إبطال الكتب، و قتل الأنبياء و المؤمنين، و هدم المساجد، و تبديل سنّة اللَّه و شرائعه، فلذلك حرم العمل معهم و معونتهم و الكسب معهم، إلّا بجهة الضرورة، نظير الضرورة الى الدّم و الميتة.

امام صادق «ع»روایت شده که : .. در ولايت والى جائر هر چه حق است پايمال مى‏شود و از ياد مى‏رود، و هر چه باطل است زنده مى‏شود، و ستم و تباهى و جور ظهور پيدا مى‏كند، و كتابهاى آسمانى كنار گذارده مى‏شود، و پيامبران و مؤمنان به قتل مى‏رسند، و مساجد ويران مى‏شود، و سنّت خدا و شرايع او دگرگون مى‏گردد. به همين جهت است كه كار كردن با حاكمان جائر، و كمك رساندن به آنان، و كسب كردن با ايشان حرام است، مگر به مقدار ضرورت، همچون ضرورتى كه خوردن خون و مردار را حلال مى‏سازد. ( الحياة با ترجمه احمد آرام، ج‏2، ص: 658)

امام زمان ع به هنگام ظهور به همراه سپاهیان خویش با این حکام ظالم به نبرد پرداخته و پایه حکفرمایی همه ایشان را در هم می کوبد و جهان را از حضور شومشان پاک می سازد.

جورشیطان:

بعلاوه  بخشی از گسترش جورنیز به جولان شیطان بر می گردد که به عنوان دشمن آشکار انسان پیوسته در حال جور پراکنی است.

 

امیرامومنین ع ضمن خطابه ای فرمودند:

أَلَا وَ إِنَّ الشَّيْطَانَ قَدْ [ذَمَرَ} ذَمَّرَ حِزْبَهُ وَ اسْتَجْلَبَ جَلَبَهُ لِيَعُودَ الْجَوْرُ إِلَى أَوْطَانِهِ وَ يَرْجِعَ الْبَاطِلُ إِلَى نِصَابِهِ

آگاه باشيد، كه همانا شيطان حزب و يارانش را بسيج كرده و سپاه خود را از هر سو فراهم آورده است، تا بار ديگر جوررا به جايگاه خود مستقرنماید و باطل  را در خاستگاهش پايدار سازند. 

(نهج البلاغة-ترجمه دشتى، ص: 69)

بنابر روایات هنگام ظهور امام زمان عج(یوم وقت معلوم) این دشمن غدار با تمام یاورانی که از روز اول خلقت داشته  به قصد نبرد با حق حرکت می کند و علی ع که رجعت نموده با اصحاب و سپاه حق از سمت مقابل تا این که در کنار فرات به مباره با یکدیگر پرداخته و فرشتگان به یاری امیرالمومنین می شتابند. و سرانجام شیطان و سپاهیان و یاورانش را به هلاکت می رسانند.

در نتیجه مردم از وسوسه ها و تحریکات شیطان آسوده شده عامل خارجی ایجاد ظلم و جوراز میان برچیده می گردد.

علیرغم از میان رفتن دو عامل بیرونی ظلم و جوریعنی شیطان و فرمانروایان باطل هنوز عامل درونی طغیانگری ـ که عبارت از هوای نفس آدمی می باشدـ باقیست و این که انسان مختار با سوء استفاده از قدرت و اختیار خویش می تواند با فرامین الهی مخالفت نموده و نسبت به خود و دیگران ظلم روا دارد. با این همه جای هیچگونه نگرانی نیست چرا که جو محیط و فضای آکنده از عدل و داد جامعه به او مجال اختلال در اوضاع را نداده و عملا جلو آسیب رساندن اوبه سایرین گرفته می شود. خلاصه این که نظام حاکم بر جامعه ابدا نظام جبر نبوده و موضوع امتحان الهی واختیاربشری همچنان پابرجاست.

به این ترتیب ما با بیان این عبارت تعجیل در ظهور امام عصر عج و برکنده گشتن بساط ظلم و جور را از خداوند تعالی در خواست می کنیم:

وَ أَمِتْ بِهِ الْجَوْرَ وَ اسْتَنْقِذْ بِهِ عِبَادَكَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ الذُّل