وارد شدن در سوراخی که پیشینیان داخل آن شدند قسمت چهارم

  سامری و شخصیت شناسی او

 

نام او سه بار در قرآن کریم یاد شده

آیاتی که لغت سامری به کارفته اند:

قالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِنْ بَعْدِكَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ (طه/85(

خداوند فرمود ما پس از تو قومت را مورد امتحان و آزمايش قرار داديم و سامرى آنها را گمراه نمود.

قالُوا ما أَخْلَفْنا مَوْعِدَكَ بِمَلْكِنا وَ لكِنَّا حُمِّلْنا أَوْزاراً مِنْ زينَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْناها فَكَذلِكَ أَلْقَى السَّامِرِيُّ (طه/87)

گفتند: «ما به اختيار خود با تو خلاف وعده نكرديم، ولى از زينت‏آلات قوم، بارهايى سنگين بر دوش داشتيم و آنها را افكنديم و [خود] سامرى [هم زينت‏آلاتش را] همين گونه بينداخت.

قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُّ (طه/95)  

گفت پس چه بود كار تو اى سامرى

«...سپس به سامرى توجه كرد و فرمود اي سامرى وه که چه گناه بزرگى از تو سرزد چگونه اين گوساله را به صدا درآوردى و اين مردم را گمراه نمودى؟

عرض كرد من بينا بودم به آنچه ديگران نبودند چه من مشتى از خاك زير پاى مركب جبرئيل هنگام هلاك فرعونيان برداشتم و با خود همراه نموده بودم اكنون در پيكر گوساله ريختم تا به صدا درآمد و اين عمل را نفس من بياراست...»

سامری یک فرد معمولی نبود، او دارای خصوصیاتی بود که به وی امکان داد در ایجاد یک جریان عظیم  تاریخی نقش اساسی ایفا نموده و محور تحقق یکی از مهم ترین امتحان های الهی برای قوم بنی اسرائیل واقع گردد.

ـ نخست این که از یاران و همراهان طراز اول حضرت موسی ع شمرده می شده است، آن هم از اصحاب برجسته ای که دانش و اطلاعات خاصی دارند. در تفسیر علی بن ابراهیم آمده: ...فنظر اليه السامري و كان من خيار أصحاب موسى، فأخذ التراب من حافر رمكة جبرئيل

از این جمله بر می آید که او جبرئيل را مشاهده می کرده است.و نکته دیگر این که از اثر و خاصیت خاک زیر پای اسب جبرئیل نیز باخبر بوده همانند بلعم باعور که خداوند در سوره اعراف آيه 174 می فرماید: يادآورى كن براى آنها داستان بلعم باعور را كه از آيات خود به او داديم ولى او از آنها سرپيچى كرد به طورى كه شيطان  او را تعقيب نمود و از گمراهان شد.

در تفسیر این آیه هم نقل شده که به بلعم باعورا اسم اعظم دادند، كه با آن دعا مى‏كرد و مستجاب مى‏شد، سپس متمايل به فرعون شد، و چون فرعون در پى موسى و ياران او به راه افتاد به بلعم‏ گفت: از خدا بخواه تا موسى و يارانش را نگاه دارد تا به آنان برسيم. بلعم‏ بر خر خود سوار شد تا به جستجوى موسى برخيزد .. و اسم از زبانش بيرون رفت‏. (الحياة / ترجمه احمد آرام، ج‏2، ص: 541)

سامری نیز بسان بلعم باعور جایگاه ویژه ای یافته بود.

او معیت ظاهری با موسی را حفظ کرده اما در باطن مترصد فرصتی مناسب بود. نقل شده که "وی در روزى كه موسى قوم خود را از دريا عبور مى‏داد در جلوى موسى حركت مى‏كرد و نگاهش به جبرئيل افتاد كه بر حيوانى به صورت اسب نشسته بود،.سامرى كه در آن وقت از اصحاب و ياران موسى بود دست برد و كفى از خاك مركب جبرئيل را برداشت و آن خاك تحرّك داشت، سپس آن خاك را در كيسه‏اى مخفى كرد و نزد خود نگاه داشت و همواره بوسيله آن بر بنى اسرائيل فخر فروشى مى‏كرد."

در واقع او زمینه ها  و لوازم عصیانگری را از قبل گردآوری می نمود و جالب است که چنین خصوصیتی را برای خلیفه دوم نیز ذکر کرده اند به این صورت که همواره بت هایی را به همراه داشت و آنها را پنهان کرده بود تا در روزی که جامعه به جاهلیت بر می گرداند پرستش بت ها را زنده نماید.

روحیه عصیان و خودسری خاصی در سامری وجود داشته که موجب می شده علیرغم این که با غیبت موسی جامعه هنوز از حجت خداوند خالی نشده بود و هارون به عنوان جانشین موسی و نماینده خداوند در بین مردم حضور داشت و جایگاهش از این لحاظ کم از موسی نبود، با این همه سامری در مقابل این حجت خداوند به گردنکشی پرداخته برای خود جولان می داد... .

بعلاوه استفاده از علوم عجیبه  ترفندی بود که سامری آن را برای  تحت تاثیر قرار دادن مردم  و پیشبرد مقاصد و اهداف از پیش تعیین شده به کار گرفت. این روش در زمان ما نیز دنبال می شود آن چنان که برخی دولت ها و حکومت ها با استخدام متخصصان این فن از دانش و مهارت ایشان برای نیل به اهداف سیاسی و اجتماعی بهره گرفته و می کوشند بر رقیبان خویش پیروز گردند.

حضرت صادق عليه السّلام فرموده، خداوند پيغمبرى را نفرستاده مگر آنكه در امت او دو شيطان بودند كه آن پيغمبر را اذيت نموده و مردم را گمراه ميكردند شياطين همزمان نوح قيطيقوس و خرام شياطين هم عصر حضرت ابراهيم بودند مكيل و رزام و شياطين زمان موسى سامرى و مرعتيا و شياطين هم عصر عيسى بولس و مريتون و شياطين زمان پيغمبر اكرم حبتر و زريق بودند كه كنايه از اولى و دومى است.

این شیطنتی که در وجود سامری بود، سنخیتش را با ابلیس و باقی شیاطینی که در مسیر همه انبیاء حاضر می شوند ثابت می کند.

پس عجیب نیست که ببینیم این شیطان عصیانگر با ابلیس نیز رابطه دوستانه داشته و از جانب او حمایت می شده و به  دلالت او گوساله خود را ساخته و قوم موسی را به پرستش آن دعوت نموده، کما این که در مورد سامری امت پیامبر ص و ابلیس نیز مشابه این همکاری ها ذکر شده است.

ناگفته نماند کفر و نفاق درونی که خصوصیت و ویژگی برجسته سامری به شمار می آمد موجب شد او علیرغم جایگاه ظاهری در میان مردم، هیچگاه قلبا نسبت به پیامبر خدا حضرت موسی سرسپردگی و اطاعت پیدا نکند...این ویژگی در هرکس وجود داشته باشد او یک سامری بالقوه است و همواره آمادگی گمراه شدن و گمراه کردنش را خواهد داشت.

بنی اسرائیل در غیبت موسی با شخصیتی چون سامری مواجه بودند که ظاهری موجه و پیشینه ای مقبول داشت. او با این ظاهر مقبول و موجه در مقابل هارون ایستاد و به مقابله با او پرداخت در حقیقت اینجا همان بزنگاه و نقطه عطف امتحان الهی بود .

اکثر مردم این ظاهر فریبنده را گرفته و حقیقتی درخشان چون هارون  ـ به عنوان حجت خدا و نماینده و جانشین پیامبرخدا ـ  را رها نمودند و به توصیه سامری بت دست سازش را به عنوان پروردگار پرستیدند. تنها گروه کمی از مردم که ایمان در قلوبشان  محکم و غیر متزلزل بود فریب شیطان و سامری را نخوردند شعار آنها این بود که هیچ ارزش و فضیلتی در مقابل حکم و فرمان خداوند و رو درروی اراده او نمی ایستد مگر این که به ضد ارزش و ضد فضیلت تبدیل می شود.

در طول تاریخ افراد زیادی پای به عرصه وجود نهاده و خواهند نهاد که از دانش، ذخیر علمی و عملی و پرهیزکاری و رعایت تقوا و دیگر صفات نیکوی انسانی بهرمند باشند یا به آن تظاهر کنند با این همه در برابر فرمان خدا و نسبت به نماینده او تسلیم نشده و رای و نظر و تصمیم و خواسته خود را به اراده الهی ترجیح دهند و بندگان خدا را از راه حق منحرف کرده و به گوساله پرستی سوق دهند. فراموش نمی کنیم آنچه که با فقدان پیامبر خدا در سقیفه رخ داد به نوعی هنگامه  ی سامری و گوساله اش بود که در بالاترین  و شدیدترین  شکل خویش  تظاهر یافته و آشکارگردید.

امام باقر عليه السلام راجع بقول خداى تعالى: «طبقه‏اى را بعد از طبقه ديگر مرتكب شويد 19 سوره 84-» فرمود: اى زراره! مگر اين امت‏ بعد از پيغمبر خود طبقه‏اى را بعد از طبقه ديگر نسبت به امر فلان و فلان و فلان مرتكب نشد؟ (يعنى اين امت هم قدم خود را جاى قدم امتهاى سابق گذاشت و بعد از پيغمبر خويش خليفه بر حق را رها كرد و دنبال گوساله و سامرى‏ و فلان و فلان رفت). (أصول الكافي / ترجمه مصطفوى، ج‏2، ص: 281)

مردم جاه و مقام  ظاهر ی را مشاهده کرده و تحت تاثیر سحر کلام و همه آنچه دو بت قریش از کاهنان یهود و نصارا آموخته بودند قرار گرفته و فرمان خدا نسبت  قبول ولایت و تبعیت از علی ع را به فراموشی سپردند.

گویی کلام امیرالمومنین را نمی شنیدند و یا پاره تن پیامبر ص - فاطمه زهرا س- را نمی شناختند و دوجگر گوشه اش حسن و حسین علیهما السلام را به خاطر نمی آورند به این گونه هرگز به یاری هارون امت محمد ص نشتافتند و تنهایش گذاردند...و چه زیبا بود  کلام ابن عباس که گفت:« قلبهاى اين امت‏ از محبّت اين دو مرد سيراب شده همان طور كه قلوب بنى اسرائيل از محبت گوساله و سامرى‏ سيراب شده بود.»

(روايت از كتاب سليم به نقل از بحار: ج 22 ص 497 ح 44)

 

سامری های تاریخ

 روزگاری نچندان دور دولت های استعمارگری چون انگلیس و روسیه به منظور بنیادی کردن سلطه خود بر کشور  های شیعه نشین اقدام به تراشیدن گوساله ای نمودند که با جلوه فریبنده خود مردمانی را که ایمانی سست و عاریتی داشتند و نیز ساده اندیشان جاهل را به خود جلب کرد. این گوساله خوش تراش کسی نبود جز علی محمد باب که به دست  دشمنان شیعه و دولت های استعماری وقت عَلَم شد تا مکتب تشیع را از درون متلاشی ساخته سرنوشتی جون سر نوشت قوم موسی را برایشان رقم بزند. این دولتها مقاصد خویش را  توسط جاسوسان و عوامل سفارت خانه هایی که در ایران داشتند مانند کینیاز دالگورگی، مستر همفر و ...پیاده نمایند.

نبیل زرندی در کتاب تاریخ خود می نویسد:

حضرت باب غالب اوقات در بوشهر که بودند وقتی که هوا در نهایت درجه حرارت بود ، چند ساعت به بالای بام تشریف می بردند و به نماز مشغول بودند ؛ آفتاب در نهایت درجه حرارت بر او می تابید ولکن هیکل مبارک قلبا به محبوب واقعی متوجه بود... (تلخیص تاریخ نبیل از اشراق خاوری ص 66)

این انسان حیله گر با ریاضت های اغراق آمیز و ظاهر گمراه کننده اش موجب گشت که بسیاری از دینداران به او ایمان آوردند وبه شوق ادای تکلیف الهی و یاری امام زمان و حجت خداوند کنار این مدعی دروغین جمع شده در راه پیاده کردن اهداف او جانفشانی کنند او چهره و رفتاری بس  موجه به خود می گرفت آن گونه که بسیاری از فریب خوردگان بهراسند که مبادا با مخالفت او به غضب الهی دچار شوند... .

 

سامری های زمان ما:

یکی از افرادی که باید به حق او را سامری زمان نامید شخصی به اسم محمد علی طاهری است او درکشورهای بیگانه آموزش دیده و همچون باب و بهاء الله با نقشه قبلی به مهد تشیع روانه گردیده و  با تلفیقی از عرفان مسیحیت و مبانی فکری متصوفه کهن، ملغمه ای به نام مکتب "عرفان حلقه " را اختراع نموده. او آیات و احادیث را به خدمت بافته های فکری خود گرفته و مباحثی مانند وحدت وجود و اعتقاد به تناسخ و دخالت جن و ارواح شیطانی را ترویج نموده است و با استفاده از سحر و جادو و نفوذ کلام به جذب ساده دلان این سرزمین پرداخته و پیروان زیادی برای خود دستو پا نموده است گرچه مدتی از دستگیری و زندانی شدن او می گذرد اما فعالیت های گسترده تربیت شدگان و دست نشاندگان این شخص همچنان ادامه داشته بسیاری از جوانان ساده را با عناوین و الفاظ فریبنده خویش از مسیر حق دور کرده و می کند.

****

 

اینک در زمان حاضرنیز آزمایش های الهی در مسیر تقابل حق با باطل سنگین تر از همیشه جریان دارد و درعین این که حجت خداوند حضرت مهدی عج در میان ما حاضر و ناظرست سامری های زیادی از هر سو سر بلند کرده، گوساله تراشیده خود را زینت می نمایند مردم را به ستایش آن فرا می خوانند... هنوز هستند کسانی که  خاک پای مرکب جبرئیل را در حلقوم گوساله خود ساخته ای بریزند و با بکار گرفتن علوم غریبه و سحر و جادو طلسم و ادعیه تسخیر نفوس و انگشتر قدرت و نفوذ کلام وامثال آن، بر ذهن و اراده انسان ها تسلط یافته و بر جوامع آنها حاکمیت یابند البته طبیعی ست که سامری های امروز چهره ای متفاوت تر داشته و برای پیشبرد اهداف خود از ابزارهای جدیدتری استفاده کنند تا جایی که شناخت آنها و پی بردن به اسرار و نیاتشان آسان نباشد.