منشور انتظار(۵)

در قسمت های پیشین این بحث اشاره گردید که شناخت امام لازمه هدایت و رستگاری است و عدم آن موجب مرگ جاهلی، که این معرفت باید از جانب خداوند صورت پذیرد و لکن باید آن را طلب نمود و بدون این درخواست نمی توان به آن شناخت دست یافت.و نیز از امتحانات شیعه در عصر غیبت سخن گفتیم و اینک ادامه بحث:

«و ثبتنی علی طاعة ولی امرک الذی سترتة عن خلقک و باذنک غاب عن بریّتک و امرک ینتظر و انت العالم غیر المعلّم بالوقت الذی خیر صلاح امر ولیّک فی الاذن له باظهار امره و کشف سرّه »

 

(دعای عصر غیبت/مفاتیح الجنان)

(مرا بر اطاعت ولی امر خود ثابت قدم گردان همان کسی که او را خلق خود پوشیده داشته ای و به اجازه تو از بندگانت غایب گشته و انتظار امر تو را می کشد و تو آن وقت و زمانی که ظهور در آن به صلاح می باشد را دانسته و به آن آگاه می باشی و تو خود صاحب این علم بوده و کسی آن را به تو نیاموخته است.)

(مرا بر اطاعت ولی امر خود ثابت قدم گردان همان کسی که او را خلق خود پوشیده داشته ای و به اجازه تو از بندگانت غایب گشته و انتظار امر تو را می کشد و تو آن وقت و زمانی که ظهور در آن به صلاح می باشد را دانسته و به آن آگاه می باشی و تو خود صاحب این علم بوده و کسی آن را به تو نیاموخته است.)

در این فراز از دعای شریف مجددا به مسئله غیبت اشاره شده است لیکن عنایت خاصی در این یادآوری وجود دارد.

در زیارتنامه ها و ادعیه مربوط به امام عصر (عج) با عبارات مختلفی از غیبت امام سخن به میان آمده است از جمله «مغیبک فی ارضک» پنهان شده در روی زمین تو «مغیب عن دولة الفاسقین» غایب گشته از دولت فاسقان، لیکن در این فراز از دعای عصر غیبت با عبارات «او را از خلق خود مخفی نمودی و با اجازه تو از بندگانت غایب گشته» تأکید بر این نکته دارد که:

امر غیبت بنابر سلیقه و تمایل شخصی امام (عج) صورت نپذیرفته است، بلکه خداوند خود، ولی امر خویش را از مردم مخفی و غایب نموده است؛ و لذا آن حضرت خود نیز از جمله منتظران امر به شمار آمده و چشم به راه فرا رسیدن زمان ظهور و دریافت فرمان الهی است که تنها خداوند از زمان آن آگاه است.

پس مردم نباید آن بزرگوار را مورد شکوه قرار داده و به طولانی شدن غیبت اعتراض نمایند، کما اینکه امام عصر (عج) خود نیز گهگاه در بیاناتشان به این مسئله اشاره نموده اند، از جمله در بحار ج۵۳ ص ۳۳۱ نقل گردیده که شخصی به نام سید حیدر حلّی اشعار سوزناکی سروده و در فراق مولایش ندبه و زاری نموده و از آن بزرگوار به خاطر تأخیر شکوه و گلایه نمود. چندی بعد یکی از صالحان و متقیان ساکن نجف، حضرت حجت منتظر (عج) را دیدار نمود و ایشان فرمودند به سید حیدر بگو مرا با شکوه های خود اذیت نکند زیرا که این امر به دست من نیست.

و نیز در تشرفات دیگر آمده که حضرت مهدی (عج) همه ساله در ایام حج دامن کعبه را گرفته و برای ظهور خویش دعا می نمایند.

بنابراین خداوند است که زمان ظهور را می داند و این علم تنها به او اختصاص دارد زیرا که اجازه ظهور را او خود امضا نموده و به آن فرمان می دهد و دیگری در آن دخالت نداشته و راجع به آن خبر نمی دهد.

و این تعیین وقت و اذن ظهور را نیز بر اساس مصلحت اندیشی و خیرخواهی انجام داده و برنامه ریزی می نمایند.

و همانگونه که پیشتر گفته شد غیبت امام براساس مصالحی صورت می پذیرد که ائمه اطهار(ع) در روایات خود به برخی از این حکمت ها اشاره کرده اند.

از جمله در کتاب شریف منتخب الاثر باب ۲۸ ص ۲۶۶ تعدادی از این احادیث ذکر گردیده است.

۱- ابن فضل هاشمی می گوید امام صادق (ع) فرمودند: برای صاحب این امر غیبتی است که از آن گریزی نمی باشد، هر اهل باطلی در جریان آن به تردید می افتد.

پرسیدم برای چه فدایت گردم؟

فرمود : برای مسئله ای که اجازه افشای آن داده نشده است.

پرسیدم پس حکمت غیبت در چیست؟

فرمود : حکمت آن همان حکمت غیبت حجت های پیشین است، در واقع علت و حکمت آن واضح نمی شود مگر بعد از ظهور او، کما اینکه سرّ و حکمت کارهای حضرت خضر(ع) -سوراخ کردن کشتی، کشتن غلام و تعمیر دیوار- برای موسی (ع) روشن نشد مگر هنگام جدا گشتن آن دو از یکدیگر. ای ابن فضل این کار یکی از امور الهی است و سرّ آن هم از اسرار خداوند می باشد و غیبی از غیبهای او، و ما هرگاه دانستیم که خداوند حکیم است تصدیق می کنیم که همه افعال و اقوال او نیز حکیمانه می باشد و لواینکه دلیل آن برای ما کشف نگردد.

۲- در توقیعی که برای محمد بن عثمان عمروی فرستاده باشد حضرت فرموده اند : «و اما علم آنچه موجب غیبت شده است، پس خداوند عزوجل می فرماید (ای کسانی که ایمان آورده اید ، سوال نکنید از چیزهایی که اگر آشکار شود برایتان ، ناراحت خواهید شد) همانا هیچ کدام از پدران من نبوده اند مگر اینکه بیعت طاغوتی را در زمان خود به گردن داشته اند و من هنگامی که خروج می کنم بیعت هیچ طاغوتی را بر گردن ندارم .

۳- از «زراره» نقل شده که برای قائم (عج) قبل از ظهورش غیبتی است. پرسیدند چرا؟ او گفت : از بیم کشته شدن.

از جمع بندی این روایات می فهمیم که اگر چه علت های مختلفی مثل بیم از قتل یا اجتناب از بیعت کردن با ظالمان برای مسئله غیبت عنوان شده لیکن در مجموع، جست و جو کردن و پی بردن به علت و حکمت غیبت، امری نیست که به ما ارتباط داشته یا نسبت به آن تکلیف داشته باشیم ؛ بلکه بر عکس به مردم توصیه شده است که نباید سوال و چون و چرایی در این مورد داشته باشند. پس سرّ و حکمت و غیبت نزد خداست و از زمانی که ظهور مناسب می باشد نیز همو آگاه است.

پس وظیفه بندگان در این میان چیست؟

«فصبّرنی علی ذلک حتی لا احبّ تعجیل ما اخّرت و لا تأخیر ما عجّلت و لا کشف ما سترت و لا البحث عما کتمت و لا انازعک فی تدبیرک و لا اقول لم و کیف و ما بال ولیّ الامر لایظهر»

این بند از دعا در واقع پاسخ به همان سؤال ماست که :

وقتی غیبت به وسیله خدا صورت گرفته و مردم نباید گلایه طولانی شدن آن را از امام خود داشته باشند، وقتی که سرّ حکمت غیبت را تنها خدا می داند و مردم موظف به پرسیدن و چون و چرا کردن نمی باشند، پس شیعیان چه باید بکنند؟

پاسخ : صبر! باید به درگاه پروردگار روی آورده و امام و صاحب خود را واسطه قرار دهند و از او بخواهند که صبر و شکیبایی عطا نماید، صبری که در سایه آن تاب آورده و :

نه تنها تعجیل آنچه خداوند تأخیر آن را مصلحت دیده نخواهند بلکه حتی در قلب خود نیز این تعجیل را دوست نداشته باشند و آرزو ننمایند و هر آنچه خداوند پنهان داشتن آن را صلاح دانسته، ظاهر شدنش را تمنّا نکنند و در جستجوی آنچه پنهان نموده بر نیایند و به سبب خستگی و بی حوصلگی و بی ظرفیتی از به طول انجامیدن غیبت به خشم نیامده و به اعتراض و جنگ و جدال با تدبیر الهی نپردازند. و چون و چرا نکرده و نگویند که چرا با وجود آن که ظلم و جور جهان را فرا گرفته، ولی امر ظهور نمی نماید.

آنچه از لحن بیان این عبارات بر می آید این است که شیعه مجاز نیست که موضع حق به جانب گلایه آمیز به خود گرفته و معترضانه تأخیر در ظهور را زیر سوال ببرد.

و بداند که انسان در مقابل پروردگار خود صاحب هیچگونه حقّی نمی باشد و طلبی نیز ندارد. آنچه پیش از این به او داده شده و بعد از این داده خواهد شد به سبب «باید» و الزامی نیست تا او حق داشته باشد به خاطر دیر رسیدن یا نرسیدن ، ناراحتی درونی خویش را در قالب افعال و گفتار بروز دهد.

بلکه باید نخست در قلب خود به حقیقت تسلیم و رضا برسد وکنه سلْم را درک کند. در نتیجه امر خویش را به خداوند واگذار نموده و در عمل نیز تسلیم و مطیع او باشد.

منشور انتظار(۱) / منشور انتظار(۲) / منشور انتظار(۳) / منشور انتظار(۴)