همراه با رکوع کنندگان
یکی از ظرایف و زیبایی های زبان قرآن کریم ، استفاده از رمز واژه هاست به این معنا که یک واژه خاص و مشتقات آن ، در آیات متعددی از کتاب خدا به کار گرفته می شوند که در کنار هم نهادن و بررسی این آیات و روایات ذیل آن، محقق را به یک مفهوم کلی دلالت کرده و نهایتا از رمزی از رموز قرآن پرده برداشته و گوشه ای از حقایق بی پایان این کتاب عظیم الهی را روشن مینماید.
قصد ما در این مقاله کوتاه بررسی یکی از همین رمز واژه ها یا اصطلاحات قرآنی است که آن را مورد پژوهش قرار خواهیم داد.
«راکعین» از ریشه «رکع» به معنی خم شدن و سر فرود آوردن می باشد ، البته برخی لغت شناسان آنرا به معنای نماز خواندن و تواضع کردن نیز به کار برده اند ؛ (قاموس قرآن ج۳ ص۱۲۰) مشتقات این لغت ۱۰ بار در قرآن کریم تکرار شده است.
که یکی از معروف ترین آنها آیه ۵۵ سوره مائده یا همان آیه ولایت می باشد:
«انما ولیکم الله ورسوله و الذین امنوا و الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و هم راکعون» همانا ولیّ شما فقط خدا و پیامبرش هستند و همچنین آنان که ایمان آورده، نماز می گزارند و در هر حال رکوع و زکات می دهند.
همه مفسران و حدیث شناسان در سراسر جهان اسلام متفق القول هستند که این آیه در مورد علی (ع) نازل شده است تا جایی که علامه امینی در جلد سوم الغدیر به حداقل ۱۰۰ سند اشاره می کند که همه از اهل سنت می باشد. بعلاوه احادیث شأن نزول این آیه کریمه به بسیاری از صحابی مانند ابوذر ، مقداد ، عمار یاسر ، ابن عباس ، جابربن عبدالله انصاری و ... بازگشت می نماید.
ثعلبی مفسر سنی مذهب در کتاب معروف خود «تفسیر ثعلبی» می نویسد:
ابوذر گفت : ... روزی از روزها با رسول خدا (ص) نماز ظهر گزاردم که فقیری در مسجد کمک خواست ولی کسی به او چیزی نداد. و امیرمؤمنان در حال رکوع بود که با انگشت کوچک دست راست خود که انگشتری در آن بود به او اشاره کرد. پس فقیر به سوی حضرت آمد و انگشتری را از انگشت کوچک حضرت بر گرفت و این در برابر چشمان پیامبر(ص) بود. پس هنگامی که پیامبر (ص) از نماز فارغ شد، سرش را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: خدایا! برادرم موسی از تو درخواست کرد و چنین گفت: «پروردگارا سینه ام را وسیع گردان و کارم را آسان و گره را از زبانم باز کن تا گفتارم را بفهمند و از خاندانم وزیری برایم قرار ده، هارون برادرم را، به وسیله ی او، مرا پشتیبانی کن. پس به او وحی نمودی: به زودی پشتت را به برادرت محکم می کنیم و برای شما دو تن، سلطانی قرار می دهیم.»
خدایا! من هم بنده و پیامبر توام. پس سینه ی مرا وسعت ده و کار مرا آسان کن و برای من از خاندانم وزیری قرار ده، علی را، به وسیله او، مرا پشتیبانی کن. ابوذرگفت: به خدا سوگند! رسول خدا (ص) کلامش را تمام نکرده بود که جبرئیل آیه ولایت را بر او نازل کرد. (امامت تطبیقی ص ۱۱۲)
خداوند در این آیه کریمه مسئله ولایت و سرپرستی بندگان خود را توضیح داده و روشن می نماید و جانشین پیامبر خود را نیز در همین آیه به مردم معرفی می فرماید.
خداوند در این آیه از روشی خاص برای توجه دادن و متذکر ساختن مردم استفاده می کند که در واقع همان روش اشاره است، به این ترتیب که می فرماید: ولی و سرپرست شما همان کسی است که در حال رکوع زکات (صدقه) می پردازد. به عبارت دیگر مردی که در نماز انگشتر خود را به فقیر بخشیده هم او ولی و سرپرست شماست.
همه مسلمانانی که در آن محل حاضر بوده اند و از این ماجرا با خبر شده اند و نیز همه کسانی که در آینده باخبر خواهند شد، می دانند که تنها یک نفر و فقط یک نفر مورد اشاره خداوند در این آیه کریمه بوده و بس، و آن علی (ع) می باشد. البته ناگفته نماند که این روش که به سبک آن «نثر مشیر» گفته میشود در موارد دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفته است از جمله بالابردن دست حضرت علی (ع) در جریان غدیر و تأکید حضرت بر جمله «این علی» بعد از من امام و صاحب اختیار شما خواهد بود.
همچنین در مورد «حدیث طیر» که در مسند احمد حنبل و مناقب خوارزمی و امثال آن نقل شده که روزی مرغ بریانی برای پیامبر (ص) آورده شد و آن حضرت دست به دعا بلند نموده و فرمودند: بارالها به سوی من بیاور کسی را که محبوب ترین مردم نزد توست تا مرا در خوردن این طعام همراهی کند. و حضرت علی (ع) از راه رسیدند و در کنار پیامبر (ص) نشستند و به این ترتیب مرغ بریان نشانه ای شد برای شناختن محبوبترین خلق خداوند.
و همینطور در حدیث «خاصف النعل» که رسول خدا خطاب به اصحاب می فرماید یکی از شما بعد از من با دشمنان جهاد می کند برای تبین و تأویل قرآن، همانگونه که من برای تنزیل قرآن جهاد کردم. وقتی از آن حضرت سوال شد که آن شخص کدامیک از ماست؟ اشاره فرمودند: کسی که مشغول وصله زدن و تعمیر نعلین است. و آن شخص علی (ع) بود.
دیدیم که در این آیه شریفه نیز با استفاده از اشاره زدن و علامت نهادن نسبت به همه مردم اتمام حجت نموده و با صوتی رسا اعلان میدارد که ای مردم! ولی و سرپرست شما همین شخصی است که در حین رکوع نماز، انگشتری بخشیده است و فقط همین رکوع کننده ولی شماست.
و اما واژه «رکوع» در جاهای دیگر قرآن چگونه به کار رفته:
۱- بقره آیه ۴۳: « و اقیموا الصلوة و اتوا الزکاة و ارکعوا مع الراکعین »
نماز را اقامه نمائید و زکات بپردازید و با رکوع کنندگان رکوع کنید.
۲- آل عمران ۴۲: « یا مریم اقنتی لربّک واسجدی و ارکعی مع الراکعین »
ای مریم مطیع امر پروردگارت باش و سجده نما و رکوع کن همراه با رکوع کنندگان.
۳- بقره ۱۲۵: « و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهّرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود »
ما از ابراهیم و اسماعیل پیمان گرفتیم که حرم خدا را برای طواف کنندگان، اعتکاف کنندگان، رکوع کننده و سجده گزاران پاکیزه و مطهر سازید.
۴- حج آیه ۲۶: « اذ بوّانا لابراهیم مکان البیت ان لا تشرک بی شیئا و طهّر بیتی للطائفین و القائمین و الرّکعّ السجود »
و آن زمان که ابراهیم در جایگاه بیت مسکن دادیم و (گفتیم) هیچ چیز را با من شریک نسازند ، و خانه مرا برای طواف کنندگان و نمازگزاران و رکوع و سجده کنندگان پاکیزه و مطهر نمایند.
۵- حج۷۷ : « یا ایهاالذین امنوا ارکعوا واسجدوا واعبدوا ربّکم وافعلو الخیر لعلکم تفلحون »
ای کسانی که ایمان آورده اید. رکوع نمایید و سجده بگذارید و پروردگار خود را عبادت نمایید ، و عمل خیر انجام دهید شاید که رستگار گردید.
۶- ص ۲۴: « و ظّن داوود انّما فتنّاه فاستغفر ربّه و خرّ راکعا و اناب »
و داوود است که ما او را مورد آزمایش قرار دادیم پس از خداوند طلب مغفرت نمود و به رکوع در آمد و به سوی ما بازگشت.
۷- فتح ۲۹ : « محمد رسول الله و الذین معه اشدّاء علی الکفار و رحماء بینهم تراهم رکّعا سجّدا یبتغون فضلا من الله و رضوانا ...»
محمد فرستاده خداست و یاران او بر کافران بسیار سخت دل و با یکدیگر بسیار مهربان و مشفق هستند. آنان را در حال رکوع و سجود و نماز بسیار بنگری که فضل و رحمت خدا و خشنودی او را به دعا می طلبند.
۸- مرسلات آیه ۴۸: « و اذا قیل لهم ارکعوا لا یرکعون »
چون به آنان گفته شود که رکوع کنید، رکوع نمی کنند.
اکنون پس از اینکه مجموعه آیاتی را که واژه رکوع در آن ذکر شده آوردیم، روایات نقل شده ذیل این آیات و نظر ائمه اطهار (س) را در این رابطه مورد توجه قرار میدهیم:
۱- در کتاب «القرآن و فضائل اهل البیت (ع)» ص ۱۸ روایتی را به نقل از تفسیر برهان ۲۰۶/۱ و بحار ۲۰۱/۳۸ آورده که می گوید امام باقر (ع) فرمودند:
آیه « و اقیموا الصلوة واتوا ازکات وارکعوا مع الراکعین» (بقره ۴۳) در شأن رسول خدا (ص) و علی ابن ابیطالب (ع) نازل شده زیرا آن دو نفر نخستین کسانی بوده اند که نمازگزارده و رکوع نموده اند.
به این ترتیب خداوند در این آیه کریمه بندگان خود را علاوه بر نمازگزاردن و زکات پرداختن به این مسئله امر نموده که آنها نیز، با رکوع کنندگان یعنی پیامبر (ص) و علی (ع) معیت ، داشته و رکوع نمایند.
۲- کتاب شریف «قرآن و فضایل اهل بیت (ع)» به نقل از تفسیر قمی از ۳۰۷/۱:
علی ابن ابراهیم : این آیه (توبه ۱۱۲) در شأن ائمه (ع) نازل گشته زیرا در مقام مدح آنها از صفاتی استفاده شده که به کار بردن آن برای غیر آنها مجاز نمی باشد از جمله امر کنندگان به معروف.
آنها کسانی هستند که معروف را کاملا می شناسند. کوچک و بزرگ و دقیق و جلیل آن را و نهی کنندگان از منکر، آن ها کسانی می باشند که منکر آن را کاملا می شناسند. کوچک و بزرگ آن را میدانند. حافظان حدود الهی کسانی می باشند که حدود خداوند را کوچک و بزرگ و دقیق و جلیل آن را کاملا می شناسند و مجاز نمی باشد که چنین صفاتی را به غیر ائمه نسبت دهیم.
۳- حسکانی به اسنادش از موسی بن جعفر (ع) تراهم رکعا سجدا یعنی علی ابن ابیطالب (ع) (و نیز فاستوی علی سوقه یعنی علی (ع) اسلام را به شمشیر خود استوار نمود.) (القرآن والفضائل اهل بیت از شواهد التنزیل ۲۵۴/۲ و بحار ۱۸۷/۳۶)
۴-ابی جعفر ثمالی : پرسیدم از امام باقر (ع) در مورد آیه «اذا قیل له ارکعوا لایرکعون» (مرسلات ۴۸) فرمود این در بطن قرآن است و آنگاه که به نواصب گفته می شود ولایت علی (ع) را بپذیرید، نمی پذیرند. (بحار ج ۳۶ ص ۱۳۱ باب ۳۹ )
ادامه دارد...
... وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمْ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِي الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَى حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا فَمَا يَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا يَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَكْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ وَ هُوَ حَسْبُنَا وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ .
الإحتجاج على أهل اللجاج ج2 ص 499
بی تردید اجتماع و اصلاح قلوب شیعیان آرزوی قلبی مولایمان امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می باشد ....
محرم و مراسم و آئین های مقدس و با شکوه آن فرصتی است تا مؤمنین زیرخیمه این صاحب عزای دلسوخته و "پدر مهربان" مشق همدلی و همبستگی کنند.
گروه تحقیق و مطالعه "پدرمهربان" با هدف تذکّر به ارزش و جایگاه این پیوند مقدس و دعوت به آن ، به ویژه در ایام اربعین و حرکت عظیم و شکوهمند جهانی به مقصد بارگاه حسینی، اقدام به تهیه کتابچه ای به نام "اربعین،اجتماع قلب ها" در سه زبان فارسی ، عربی و انگلیسی نموده است.
علاقمندان و عزاداران گرامی می توانند برای تهیه کتابچه به شماره 09392404609 پیام ارسال نمایند.
ضمناً قیمت هر کتابک 500 تومان است که صرف تأمین هزینه چاپ های بعدی خواهد شد.