منشور انتظار(۱۰)

در این بخش از منشور انتظار فرازی دیگر از دعای شریف عصر غیبت را مورد توجه و بررسی قرار می دهیم:

«اللهم و لا تسلبنا الیقین لطول الامد فی غیبته و انقطاع خبره عنّا و لا تنسنا ذکره و انتظاره و الایمان به وقوّة الیقین فی ظهوره و الدّعاء له و الصّلواة علیه حتی لا یقنّطنا طول غیبته من قیامه و یکون یقیننا فی ذلک کیقیننا فی قیام رسولک صلوتک علیه و آله و ما جاء به من وحیک و تنزیلک .»

«پروردگارا مگذار به واسطه ی طولانی شدن مدت غیبت و بی خبر ماندن از مولایمان امام زمان (ع) ، یقین از ما سلب گردد . یاد آن بزرگوار و انتظار کشیدن برای او و ایمان به او را از یاد ما مبر و یقین ما را نسبت به تحقق ظهورش قوت بخش و دعا نمودن و درود فرستادن بر آن حضرت را فراموشمان مکن، تا آنکه مبادا در طول غیبت از قیام او نا امید گردیم. یقین ما را در این باره همچون یقین به قیام پیامبر (ص) و آنچه او با خود آورده اعم از وحی و تنزیل قرار ده و قلب هایمان را بر این ایمان تقویت فرما.»

در این عبارات از دعا بر «حقیقت یقین» تأکید گردیده و نسبت به از دست رفتن آن به واسطه طول غیبت و عوارض این دوران، ابراز نگرانی شده است.

لذا این سوال مطرح می گردد که «یقین» چیست؟ و برای مؤمن از چه جایگاه و اهمیتی برخوردار است؟

بد نیست بدانیم واژه «یقین» از ریشه «یقن» به معنی «ثابت و واضح شدن» است و در قاموس قرآن از منابع خود نقل نموده که یقین صفتی برای علم است بالاتر از معرفت و درایت اگر بر آن قطع حاصل شود و نفس انسان بر آن آرام می گیرد. (قاموس قرآن ج ۷ ص ۲۶۸)

در قرآن کریم این واژه و مشتقات آن بسیار تکرار شده و از جایگاه ویژه ای برخوردار است . در ذیل آیات ۵ تا ۷ سوره تکاثر که می فرماید:

«کلّا لو تعلمون علم الیقین – لترونّ الجحیم – ثم لترونّها عین الیقین»

نه چنین است اگر به طور یقین می دانستید – همانا دوزخ را مشاهده خواهید کرد – سپس به چشم یقین آن را می بینید .

در تفاسیر سه مرتبه برای یقین ذکر گردیده که عبارت است از: «علم الیقین»، «عین الیقین» و «حق الیقین» .

برای توضیح و فرق مراتب سه گانه ، آنها را به آتش مثال زده اند و گفته اند هر چه به توسط نور آتش دیده می شود ، به منزله علم الیقین است . معاینه و دیدن جرم آتش که نور دهنده است به مثال عین الیقین باشد . تأثیر آتش در آنچه می رسد و می سوزاند و محو می کند و آتش صرف می ماند به مثل حق الیقین است و عذاب دوزخ چون از دور دیده شود به علم الیقین آن را دیده است . چنان که از نزدیک ببینید آن را به عین الیقین دیده است و چون داخل دوزخ شود و سوخته گردد به مرتبه حق الیقین دوزخ را مشاهده کرده است .

امیرالمؤمنین(ع) ذیل همین آیات فرموده اند: پیش از نزول این آیات جماعتی در عذاب قبر شک داشتند. وقتی آیه نازل شد یقین پیدا کردند که در قبر هم انسان را عذاب خواهند کرد. آن گاه فرمود: اگر به طور یقین می دانستید چه حادثه بزرگی در پیش دارید هرگز در اثر بازیچه دنیا از عالم آخرت غافل نمی شدید. البته پس از مرگ، دوزخ را مشاهده خواهید کرد، آنگاه آن را به عین یقین، یعنی رأی العین خواهید دید. (تفسیر جامعه ج ۷ ص ۵۵۱)

در زمینه معنا و اهمیت یقین روایات متعددی وارد گردیده از جمله :

«از علی (ع) پرسیدند ایمان چیست ؟ و یقین کدام است ؟

فرمودند : ایمان آن چیزی است که با یه گوش خود می شنویم و آن را تصدیق می کنیم و یقین آن چیزیست که با چشمان خود می بینیم و می پذیریم.» (جامع الاخبار ص ۳۶)

در مورد اهمیت و ضرورت یقین نیز در روایات چنین آمده :

امام صادق (ع) فرموده اند :

«ایمان ندارد کسی که یقین نداشته باشد.» (بحار ۲ / ۲۷۳)

رسول خدا (ص) :

«دو رکعت نماز که حقیقتا با یقین خوانده شود بهتر است از قیام شبانه.

امام صادق (ع) :

«عمل کسی که مداومت داشته باشد و بر اساس یقین باشد فضیلت دارد بر اعمال زیادی که بدون یقین صورت پذیرد .» (وسائل الشیعه ۱۵-۲۰۲)

امام رضا (ع):

«دین فقط اسلام است و ایمان یک درجه بالاتر از اسلام است و تقوی یک درجه بالاتر از ایمان و یقین یک درجه بالاتر از تقواست و میان مردم چیزی کمتر از یقین تقسیم نشده است. سوال شد یقین چیست ؟

فرمود: توکل بر خدا و تسلیم خدا شدن و راضی بودند به قضاء خدا و واگذاشتن کار به خداوند.» (کافی ج ۳ ص ۸۸)

تا اینجا کم و بیش با مفهوم و محتوی یقین آشنا شدیم، لیک امام صادق (ع) حکایتی را شرح می دهند که منظور از یقین را به بهترین وجهی روشن می نماید. که به اختصار نقل می کنیم:

روزی رسول خدا (ص) برای اداء نماز به مسجد رفته بودند و در آنجا نگاه ایشان به جوانی افتاد که چرت می زد و سرش پایین می افتاد. رنگش زرد بود و جسمش لاغر و چشمانش به گودی نشسته.

رسول خدا(ص) پرسیدند : حالت چگونه است؟

عرض کرد: من به یقین رسیده ام.

رسول خدا (ص) با شگفتی پرسیدند: همانا هر یقینی را حقیقتی است. حقیقت یقین تو چیست؟

عرض کرد: ای رسول خدا (ص) همین یقین من است که مرا اندوهگین ساخته و بیداری شب و تشنگی روزهای گرمم بخشیده و از دنیا و هر آنچه در دنیا هست بی رغبت گشته ام : تا آنجا که گویا عرض پروردگار را می بینم که برای رسیدگی به حساب خلق برپا شده و مردم برای حساب گرد آمده اند گویا بهشت را می نگرم اهل آن در نعمت می خرامند و بر کرسی ها تکیه زده، یکدیگر را معرفی می کنند و گویا اهل دوزخ را می بینم که در آنجا معذبند و به فریاد رسی ناله می کنند و گویا آهنگ زبانه کشیدن آتش دوزخ در گوش من طنین انداز است.

رسول خدا (ص) به اصحاب فرمودند : این جوان بنده ایست که خداوند دلش را به نور ایمان روشن ساخته سپس به او فرمود : بر این حالی که داری ثابت باش .

او پاسخ داد : ای پیامبر (ص) از خداوند بخواه شهادت در رکاب تو را روزیم کند.

رسول پروردگار(ص) برای او دعا فرمودند. مدتی نگذشت که در جنگی همراه پیامبر (ص) بیرون رفت و شهید شد. (کافی ج۳ ص ۹۰)

همانگونه که از مطالعه مجموعه این روایات و بویژه روایت اخیر در می یابیم، اهل یقین به نوعی تصدیق قلبی رسیده اند که گویی همه حقایق را با همین چشم سر می بینند و ندیدنی ها برای آنها دیدنی شده است. و این همان نکته ایست که در آیات اولیه سوره بقره به آن تصریح گردیده است :

« ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین – الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلوة و ممّا رزقناهم ینفقون- والذین یؤمنون بما انزل الیک و ما انزل من قبلک و بالاخرة هم یوقنون»

ترجمه : این کتاب بی تردید موجب هدایت خواهد بود برای متقین یعنی کسانی که به غیب ایمان آورده و نماز به پای می دارند و از آنچه به ایشان روزی گردیده انفاق می نمایند و آنانی که به آنچه به تو و پیامبران پیشین نازل گردیده ایمان آورده و نسبت به آخرت یقین دارند . (بقره ۲ تا ۵)

در آیات فوق ویژگی های اهل ایمان را اینگونه شرح داده که آنان به تمامیت دین خدا -خواه مسائل مشهود و دیدنی باشد، خواهد نادیدنی از جمله امامی که خداوند به مصلحت خود مردم را از دیدارش محروم ساخته– ایمان دارند و در واقع به نوعی تصدیق قلبی و اطمینان خاطر رسیده اند که در سایه آن، غیب برای آن حکم ظهور را پیدا کرده و آنچه با چشم دل می بیند از آنچه با چشم سر می بینند اگر واضح تر نباشد نامشخص تر نیست.

حضرت علی (ع) در این باره جمله ای بسیار معروف داشته و می فرمایند:

«لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا»

اگر روزگاری پرده های غیب خداوند به کنار رود به یقین فعلی من چیزی اضافه شود . (بحار ج۶۷ ص ۱۴)

این حدیث امیرالمومنین (ع) در واقع تأکید دیگریست بر مسئله ی «ایمان به غیب» و اینکه شرط هدایت و قبول ایمان به این است که حتی به آنچه که به چشم سر نمی بینند، همان قدر ایمان داشته باشد که به آنچه می بیند ایمان دارید؛ بسان امیرالمؤمنین (ع) که فرمودند: اگر بنا باشد روزی خداوند پرده های غیب را از مقابل دیدگان کنار زند (در زمان ظهور امام عصر (عج) یا قیامت ) و من هر آنچه را پیش از این با چشم دل دیده ام اکنون با چشم سر ببینم، چیز تازه ای نخواهم دید.

حال باید دید چنین یقینی برای ما مردم امروز تا چه حد مورد نیاز است.

مایی که در تلاطم امواج گرداب غیبت گرفتاریم .

مایی که بیش از هر کس و هر وقت دیگر نیازمند پناهگاهی امن و آسوده ایم.

مایی که از دیدن و مشاهده سیمای نورانی مولایمان محروم بوده و نشانی مسکن و منزل او را نمی دانیم و ...

برای ما و مردم این عصر و زمان، وجود یقین چه میزان لازم و حیاتی است . پیامبر اکرم (ص) در ستایش مردم عصر غیبت جمله ای بسیار زییا و عمیق بیان فرموده اند:

« یا علی! آنها که پیش از همه در امور دینی یقین دارند مردمی در آخرالزمان می باشند که پیغمبر را ندیده و حجت خدا هم از نظر آنها پنهان گردیده است. معهذا بوسیله سیاهی که در سفیدی است (سطور کتابهای دینی با قرآن) ایمان می آورند.» (مهدی موعود ص ۸۰۶)

این کلام پیامبر (ص) به روشنی اهمیت و ارزش یقین و نقش حیاتی آن را در زندگی مردم این مقطع از زمان نشان می دهد.

در روایت دیگری پیامبر (ص) می فرمایند :

«یا ابالحسن! شایسته است که خداوند گم شدگان را وارد بهشت کند.»

سپس امیرالمؤمنین (ع) در توضیح این جمله فرمودند :

«مقصود پیامبر (ص) مؤمنینی هستند که در زمان غیبت به سر می برند و از امامی که جایش نامعلوم و خودش از نظرها غایب است پیروی می نمایند. آنها عقیده به امامت او دارند و به ذیل عنایتش چنگ می زنند، منتظر آمدن او هستند و یقین به وجود او دارند و شکایتی نداشته و بردبار و تسلیم خواسته حق اند و از این جهت گم شده به حساب می آیند که از مکان امام خود بی خبر و از شناخت شخص او گم شده اند .» (مهدی موعود ص ۹۲۰)

با توجه به نقش حیاتی و ضروری یقین در ادامه حیات معنوی شیعه ، به لزوم حفظ و حراست و پایداری این نقش پی می بریم . بویژه اینکه یقین در وجود آدمی بسیار آسیب پذیر بوده و به اندک ضربه ای دچار نقصان و کاستی می گردد . بخصوص اگر آن ضربه، طولانی شدن غیب باشد.

همان گونه که پیشتر اشاره شد، طولانی شدن غیبت یکی از مهمترین آزمایشات شیعه است. «انتظار» به خودی خود نگرانی و اضطراب به همراه دارد و زمانی که به طول انجامد، یأس و ناامیدی نیز به آن افزوده شده و با ادامه غیبت و بی خبر ماندن از امام (ع) کار به آنجا می رسد که افراد کم طاقت و ضعیف النفس یقین و باور قلبی خویش را از دست داده و از صف شیعیان و منتظرین خارج می گردند . پس آیا چگونه می توان در مواجهه با مشقت و سختی های روزمره زندگی از یک سو ، و به طول انجامیدن غیبت و بی خبر ماندن از مولا و صاحب از سوی دیگر، باز همچنان یقین خود را حفظ کرد و بر ایمان خویش استوار ماند؟!

نه! این کار ممکن نیست مگر به عنایت الهی و دستگیری خود امام (ع). لیکن ما نیز موظف هستیم همواره در مقام دعا از خداوند و ولی امر خود امام عصر (عج) بخواهیم که نور یقین را در قلوب ما روشن نگاه دارند و این نعمت عظیم را برایمان پاسداری کنند.

در ادامه دعا درخواست می کنیم که ما را یاری دهند تا نام و یاد مولایمان را فراموش نکنیم و همواره چشم به راه و منتظر این امر بوده و به قطعی بودن ظهورش یقین داشته باشیم.

بی تردید هیچ چیز همانند «به یاد او بودن»، «به او اندیشیدن» و «حفظ ارتباط روحی و معنوی با او» نمی تواند ما را در مسیر حق ثابت قدم بدارد و از خطرات شیطان حفظ نماید. در واقع «ذکر او کردن»