نصیحت (۱)
امیرالمومنین علیه السلام در خطبه ای یاران حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را چنین می ستاید:
«آن ها قومی هستند که با صبر و شکیبایی خود بر خدا منت نمی نهند و جانبازی خود را در راه حق بزرگ نمی شمارند، هنگامی که حادثه ای روی دهد و زمینه ی یأس پیش آید دیده هایشان را از برق شمشیـر جلـوه می دهند، به فرمان امامشان به پروردگار خود تقرب می جویند، آن ها همگـی شیرهای ژیانی هستند که از جنگل های خود بیرون آمده اند اگر اراده کنند که کوه ها را از جای خود برکنند بی تردید انجام می دهند! آن ها به حقیقت توحید خدا راه یافته اند، برایشان در دل شب از ترس خدا ناله هایی است چون ناله ی مادران داغ دیده که شب زنده داران در دل شب و روزه داران در طول روز هستند، گویی طریق و روش همه ی آن ها یکی است و دل های آن ها بر محبت و نصیحت گرد آمده است.» (روزگار رهایی/ج۱/ص۴۱۴)
دیدیم که دو ویژگی برای اصحاب امام زمان علیه السلام مورد تأکید قرار گرفت: «محبت» و «نصیحت».
اما به راستی این «نصیحت» چه مفهومی دارد که به عنوان ویژگی شاخص یاران امام این گونه مورد ستایش قرار می گیرد؟
در قاموس قرآن چنین آمده:
نصیحت از ریشه ی نَصْح و نُصْح به معنی خالص شدن، خالص کردن، خلوص، پند دادن می باشد.
به بیان دیگر نصیحت آن خیرخواهی و دوستی بی غل و غش و خالصی است که انسان نسبت به دیگران دارد.
با برسی روایات و احادیثی که در زمینه «نصیحت» وارد گردیده است درمی یابیم که این مفهوم دارای دو بُعد می باشد و یا به عبارت دیگر «نصیحت» بر دو گونه است:
نوع اول: نصیحت مولا نسبت به زیردست و رعیت
نوع دوم: نصیحت زیردست نسبت به مولا و ارباب
انبیاء و معصومین صلوات الله علیهم برترین مصداق نصیحت از نوع اول می باشند. آنان بزرگترین ناصحان و خیرخواهان عالم به شمار می آیند.
در زیارت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می خوانیم:
«أشهد انک نصحت لأمتّک»
شهادت می دهم که تو نسبت به امت خود خیرخواه بوده ای.
و یا در زیارت امام زمان علیه السلام چنین آمده:
«السلام علیک یا ولیّ الناصح»
سلام بر تو ای ولیّ خیرخواه
مصداق نوع دوم و برترین نمونه نصیحتگری و خیرخواهی نسبت به مولا و سرور را در وجود فرزند گرامی امیرالمومنین حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام می یابیم.
در زیارت نامه ی آن حضرت می خوانیم:
«اشهد لک بالتسلیم و التصدیق و الوفاء و النصیحة»
یا در جایی دیگر آمده:
«اشهد انک مضیت علی ما مضی به البدریون و المجاهدون فی سبیل الله المناصحون له»
و یا در جای دیگر:
«اشهد لقد نصحت لله و لرسوله و لأخیک»
زندگی ابوالفضل العباس علیه السلام ترجمان نصیحت و خیرخواهی است.
اکنون سوال این است که آیا «نصیحت» در مورد هر دو گروه به یک مفهوم واحد می باشد؟!
از بررسی آیات و روایات در می یابیم که «نصیحت» مولی و ارباب نسبت به زیردست به نوعی دلالت وی به سود و زیان و نفع و ضررش می باشد.
بیان علامه ی مجلسی(ره) نیز موید همین نکته است:
«نصیحت برای عامه ی مسلمین همان ارشاد ایشان به خیر و صلاحشان می باشد.» (بحارالانوار/ج۳۴/ص۱۹۱)
در قرآن کریم نیز این مفهوم از نصیحت مکررا به کار گرفته شده است آن جا که از قول صالح علیه السلام می فرماید:
«همانا من رسالت پروردگار خود را به شما ابلاغ نموده و نصیحتتان کردم لکن شما ناصحین را دوست نمی دارید.» (اعراف/۷۹)
و یا از زبان نوح علیه السلام چنین می فرماید:
«حتی اگر بخواهم شما را نصیحت کنم، نصایح من برایتان نفعی نخواهد داشت» (هود/۳۳)
و از زبان هود نبی علیه السلام چنین می فرماید:
«من رسالات پروردگارم را به شما ابلاغ نمودم و من برای شما ناصحی امین هستم.» (اعراف/۶۸)
همان گونه که مشاهده شد در تمامی آیات فوق، ناصح بودن انبیاء الهی نسبت به امتشان به مفهوم دلالت ایشان به سود و زینشان به کار رفته بود.
لیکن باتوجه به این که نه خداوند و نه معصومین هیچ گونه نیازی به مردم نداشته و نفع و ضرری از جانب افراد متوجه آن ها نمی باشد لذا «نصیحت» رعیت نسبت به ولی و سرپرست نمی تواند به معنای دلالت آن بزرگواران به نفع و ضررشان باشد لذا باید مفهوم دیگری را برای این واژه جستجو نمود.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
«همانا دین، همه نصیحت است. پرسیدند نسبت به چه کسی؟ فرمود: نسبت به خداوند و کتاب او و رسولش و ائمه ی مسلمین و عامه ی مردم.» (نورالثقلین/ج۲/ص۲۵۳)
نظر علامه مجلسی (ره) در مورد روایت فوق چنین می باشد:
«نصیحت نسبت به خدا عبارت است از عقیده ی صحیح در مورد وحدانیت خداوند و خلوص نیت در عبادت او؛
و نیز نصیحت نسبت به کتاب خدا یعنی تصدیق آن و عمل به آن چه در آن آمده؛
و نصیحت نسبت به رسول خدا صلی الله علیه و آله یعنی تصدیق نبوت و رسالت آن حضرت و مقید بودن نسبت به اوامر و نواهی ایشان؛
و نصیحت نسبت به ائمه ی اطهار علیهم السلام عبارت است از اطاعت آن ها در طریق حقی که بر آن می باشند... .»
(بحارالانوار/ج۳۴/ص۱۹۱)
همان گونه که مشاهده شد واژه ی نصیحت در ارتباط رعیت با سرپرست، مفهوم کاملا متفاوتی پیدا نمود و رنگ پذیرش، اطاعت و انقیاد به خود گرفت و ما عملا به دو نقش مختلف رسیدیم:
۱- نقش سرپرست نسبت به رعیت
۲- وظیفه ی رعیت نسبت به ولی و سرپرست
بی تردید بر ماست که نسبت به اولیاء الهی خود یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه ی اطهار علیهم السلام فرمان بردار بوده و اوامر و نواهی ایشان را به جان پذیرفته و بی کم و کاست اجرا نماییم.
اما در واژه ی «نصیحت» به جز اطاعت و سرسپردگی نکته ی دقیق دیگری نیز نهفته است که در حقیقت سرّ این خیرخواهی به شمار می آید و آن نکته عبارت است از اخلاص و دوری از هرگونه شائبه.
در قاموس چنین آمده:
«نصح العسل یعنی عسل را صاف و خالص کرد.»
پس اطاعت و انقیاد ما نسبت به فرمان مولایمان باید همچون عسل شفاف و بی غل و غش باشد تا بتوان نام نصیحت و خیرخواهی بر آن نهاد.
پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«سه چیز است که در قلب مسلمان در مورد آن فریب و خیانت نمی باشد، اخلاص در عمل برای خدا و نصیحت برای ائمه ی مسلمین و ملازمت با جماعت آن ها.»
علامه مجلسی در شرح این روایت چنین می فرمایند:
«اخلاص در عمل یعنی مصون ماندن آن از ریاء و شهرت و غرض های فاسده و نصیحت ائمه ی مسلمین عبارت است از اخلاص در اعتقاد به آن ها و مودت نسبت به آن ها و پیروی از جمیع گفتار و اعمال ایشان.»
(مراة العقول/ج۴/ص۳۲۴)
اکنون زمان آن رسیده که به دامنه ی ضرورت و لزوم وظیفه ی مربوط به خود یعنی نصیحت رعیت نسبت به سرپرست و ولیّ بپردازیم.
امام کاظم علیه السلام چنین هشدار دادند که:
«...ملعون است هرکس نسبت به برادر مؤمن خویش نیرنگ ورزد و ملعون است هرکس که نسبت به برادر مؤمنش ناصح نباشد و ملعون است که برادر مؤمن خویش را محروم نماید و ملعون است آن کسی که برادر مؤمنش را غیبت نماید... .» (بحارالانوار/ج۷۱/ص۲۳۳)
و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
«کسی که پنج چیز را برای من تضمین کند من بهشت را برایش ضامن می شوم: نصیحت نسبت به خداوند و نصیحت نسبت به کتاب خدا و نصیحت نسبت به دین خدا و نصیحت نسبت به جماعت مسلمانان.» (بحارالانوار/ج۷۱/ص۲۳۳)
از آن هشدار امام کاظم علیه السلام و این ضمانت رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین برمی آید که ناصح و خیرخواه بودن بر مؤمن امری واجب است.
خیرخواهی و نصیحت نسبت به خدا و رسول او از چنان اهمیتی برخوردار است که سایر مسائل را تحت الشعاع خود قرار می دهد.
در آیه ۹۱ سوره توبه آمده:
«بر مردم ناتوان و ضعیف و بیماران و کسانی که چیزی برای انفاق ندارند حرجی بر ایشان نیست درصورتی که نسبت به خدا و رسول او ناصح باشند...»
از این آیه چنین بر می آید که نصیحت و خیرخواهی به عنوان جنبه ی کیفی عمل دارای چنان حساسیتی است که کمیت اعمال و کم و کاستی آن ها را تحت تأثیر قرار می دهد.
بعلاوه خیرخواهی نسبت به خداوند از خیرخواهی نسبت به پیامبر و ائمه ی اطهار علیهم السلام جدا نیست لذا امروز که امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف به عنوان خلیفه و نماینده و جانشین خدا به شمار می آیند، ناصح و خیرخواه بودن ما نسبت به آن حضرت موجب رضایت خداوند و شادمانی پیامبر و معصومین علیهم السلام خواهد بود.
بنابراین لازم است که ما، هم به خاطر خود آن بزرگوار و هم به قصد و نیت نصیحت نسبت به خداوند و رسول و ائمه ی اطهار علیهم السلام این ویژگی را سرلوحه ی خصلت های خود قرار دهیم و همواره نسبت به مولایمان ناصح باشیم.
شاید لازم باشد ابتدا شکل عملی نصیحت را بررسی کرده و نمونه هایی از آن را مشخص نماییم.
به نظر شما چه راه هایی برای خیرخواهی نمودن نسبت به امام زمان علیه السلام می توان پیشنهاد کرد؟
... وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمْ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِي الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَى حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا فَمَا يَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا يَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَكْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ وَ هُوَ حَسْبُنَا وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ .
الإحتجاج على أهل اللجاج ج2 ص 499
بی تردید اجتماع و اصلاح قلوب شیعیان آرزوی قلبی مولایمان امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می باشد ....
محرم و مراسم و آئین های مقدس و با شکوه آن فرصتی است تا مؤمنین زیرخیمه این صاحب عزای دلسوخته و "پدر مهربان" مشق همدلی و همبستگی کنند.
گروه تحقیق و مطالعه "پدرمهربان" با هدف تذکّر به ارزش و جایگاه این پیوند مقدس و دعوت به آن ، به ویژه در ایام اربعین و حرکت عظیم و شکوهمند جهانی به مقصد بارگاه حسینی، اقدام به تهیه کتابچه ای به نام "اربعین،اجتماع قلب ها" در سه زبان فارسی ، عربی و انگلیسی نموده است.
علاقمندان و عزاداران گرامی می توانند برای تهیه کتابچه به شماره 09392404609 پیام ارسال نمایند.
ضمناً قیمت هر کتابک 500 تومان است که صرف تأمین هزینه چاپ های بعدی خواهد شد.