یک گنج و پنج نشانه

مولایمان امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام ضمن وصیت گران قدر و سفارش مؤکّد خویش خطاب به فرزندان و شیعیان و دیگر تشنگان حقیقت چنین فرموده اند:

فَکَتَبْتُ إِلَیْکَ کِتَابِی هَذَا مُسْتَظْهِراً بِهِ- إِنْ أَنَا بَقِیتُ لَکَ أَوْ فَنِیتُ- فَإِنِّی أُوصِیکَ بِتَقْوَى اللَّهِ أَیْ بُنَیَّ- وَ لُزُومِ أَمْرِهِ وَ عِمَارَةِ قَلْبِکَ بِذِکْرِهِ وَ الِاعْتِصَامِ بِحَبْلِهِ- وَ أَیُّ سَبَبٍ أَوْثَقُ مِنْ سَبَبٍ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ إِنْ أَنْتَ أَخَذْتَ بِهِ- … .

یعنی:

پس این وصیت را نوشتم تا تو را پشتیبانى کند خواه من زنده باشم خواه مرده.

من تو را سفارش می کنم به رعایت «تقوا» ی خدا و این که ملتزم «امر» او باشی و پیوسته قلب خویش را به «ذکر» وی آباد نگاه داری و به «حبل» او اعتصام جویی، پس کدامین وسیله و سَبَبٍ مطمئن تر و مورد وثوق تر از آن «سَبَبی» یست که واسطه بین تو و خداوند بوده تو را به او پیوند می دهد البته اگر آن وسیله را اختیار کرده باشی.

امیرالمؤمنین این پدر دلسوز امت همواره نگران سعادت و نیکبختی فرزندان و امت خویش بوده و مشفقانه می کوشید آنان را به مطمئن ترین راه ها دلالت نموده و به محکمترین قلعه ها بسپارد و گنجی را همراهشان نماید که تا قیامت هیچ گاه بی سرمایه و تهی دست نمانند.

در سفارش مولای مان پنج نکته به چشم می خورد که اولین آن ها رعایت تقوای الهی ست. تقوا همان اجتناب و پرهیز از گناهان و رفتار ناشایست و اشتغال به نیکی ها و اعمال پسندیده است که در رأس آن ایمان به ولایت و قبول سر پرستی امامان می باشد و آن بزرگواران خود عصاره تقوا و تجسم پاکدامنی هستند، لذا امام حسن مجتبی(ع) در این رابطه فرموده اند: «به جان خودم سوگند که مائیم راهنمایان هدایت و چراغ هاى تقوا»

(تحف العقول-ترجمه جنتى/متن 365)

و نیز از امام هشتم حضرت رضا علیه السّلام رسیده: «ما حجت ‏هاى خدائیم در زمین و جانشینان او در میان بندگان و امینان سرّ او، مائیم کلمه تقوى و دستگیره محکم، ما شهیدان خدائیم و نشانه هاى او در میان مردم، بواسطه ما آسمان فرود نمى ‏آید و زمین نابود نمى ‏شود، بوسیله ما خدا باران فرو می فرستد و رحمتش را پراکنده می کند زمین هیچ گاه از قائمى از ما که آشکار باشد یا خائف(و پنهان)، خالى نیست.»

(نهج الخطابة-سخنان پیامبر ص و امیرالمؤمنین ع/فارسى‏/ ج‏2 /ص240 )

نکته دوم در سفارش آن حضرت ملازم فرمان بودن می باشد.

لزوم هر چیز دوام پایدارى و ثبات آن است. در حقیقت امام از پیروان خود می خواهند که در همراهی و پایبندی نسبت به امر خدا ثابت قدم باشند.

در مورد امر چنین می خوانیم:

امام باقر (ع) فرمود: «ما حجت خدائیم، ما باب خدائیم، ما زبان خدائیم، ما وجه خدائیم، ما دیده خدا در میان خلقش باشیم، مائیم سرپرستان امر خدا در میان بندگانش.»

(اصول کافى-ترجمه مصطفوى/ج‏1/ص199)

گفته‏ ى خداى تعالى ...فَرُدُّوهُ الرَّسُولِ وَ إِلى‏ أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ»

«اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر [اوصیاى پیامبر] را و هر گاه در چیزى نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید(و از آنها داورى بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این(کار) براى شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است.»(نسا/59)

ذیل این آیه شریفه آمده امام فرمود:

«مائیم اولى الامرى که خداوند دستور داده مشکلات و اختلافات را بسوى ما برگردانند.»

و نیز از امام زمان (ع) نقل گردیده که فرمودند:

«قَالَ نَحْنُ أَمْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جُنُودُهُ»

امر خداوند و لشکریان او ما هستیم .

(ارشاد القلوب-ترجمه رضایى/ج‏2/ص 176)

علی (ع) فرمود:

«پس مائیم نور آسمان و نور زمین، نجات از همه مهالک بسبب ما است، علم مکنون از ما صادر شود، هر امرى بسوى ما بازگشت می نماید، به سبب مهدى ما حجت‏ هاى الهى تمام شود و ختم امامت و نجات امت و نهایت نور و محل صدور امور به مهدى ما خواهد بود. مائیم بهترین آفریده شدگان و حجت پروردگار عالمیان، پس گوارا باد نعمت بر آن کسى که به ولایت ما چنگ زده و تمسک جوید.»

(نهج الخطابة-سخنان پیامبر ص و امیرالمؤمنین ع، فارسى/‏ج‏2/ص307)

بنابر این التزام و پایبندی نسبت به امر خداوند همان فرمانبرداری و اطاعت از ائمه طاهرین می باشد و استقامت ورزیدن دراین مسئله.

امیر المومنین در ادامه سفارشات خویش می فرمایند که:

«...قلب خود را با مداومت به ذکر خداوند و یاد او زنده و آباد نگاه دار.»

بی شک ذکر خداوند انواع قلبی و زبانی داشته و انسان باید پیوسته با تمام اعضا و جوارح خود یاد پروردگارش را زنده نگاه دارد، اما این همه حقیقت ذکر نیست بله جلوه کامل ذکر خدا را از زبان روایات چنین می بینیم:

على علیه السّلام فرمود:

«معنى ذکر در آیه شریفه فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ ما هستیم، یعنى مردم باید معانى و تفسیر قرآن و سنت را از ما بیاموزند.»

(اصول کافى-ترجمه مصطفوى/ج‏4/ص397)

امام صادق (ع) ذیل آیه «همانا نماز باز می دارد از فحشاء (ناشایست) و منکر (ناپسند) و هر آینه ذکر (یاد) خدا بزرگتر است» (سوره عنکبوت آیه 45) فرمودند:

«پس نهى (که همان باز داشتن می باشد) سخن است و فحشاء و منکر مردانى هستند، و مائیم ذکر خدا و ما بزرگتریم... .»

لذا با همراهی و متابعت از ذکر یا همان امام حق است که قلب آدمی ،عمران و آبادانی می یابد.

در جمله بعدی این وصیت جاودان می خوانیم: «... به حبل خدا اعتصام داشته باش.»

و اما معنی حبل چیست و اعتصام چه می باشد:

العَصْم: امساک یا نگه داشتن و حفظ کردن.

اعْتِصَام: در آویختن و دست یازیدن

و حبل یعنی: ریسمان و رشته

على هذا آنگاه که به دین و قرآن و امامان و پیامبران حبل اللَّه گفته شود، مراد این است که واسطه میان خدا و خلق‏ و سبب نجات از گمراهى ‏اند.

(قاموس/ ج‏2/ ص100)

بعلاوه در روایات مربوط به این موضوع آمده:

حضرت صادق (ع) از امیر المؤمنین (ع) نقل نموده که:

«در خطبه خویش فرمود که منم راهنما و منم راه یافته و منم پدر یتیمان و بیچارگان و شوهر بیوه زنان و منم پناه هر ناتوان و محل ایمنى هر ترسان و منم جلودار مؤمنان بسوى بهشت و منم ریسمان استوار خدا و منم دستگیره محکم‏ خدا و کلمه تقوى و سخن پرهیزگارى خدا و منم چشم خدا و زبان راستگوى او و دست او و منم جنب و پهلوى خدا که خدا می فرماید أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتى‏ عَلى‏ ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ »

(اصول کافى-ترجمه مصطفوى/ ج‏1/ ص 199)

على بن ابراهیم گوید حبل توحید و ولایت است (تفسیر قمی)

و عیاشى از حضرت باقر علیه السّلام روایت کند که فرمود:

«خاندان محمّد صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم ریسمان محکم خدایند که دستور داده به آنها چنگ زنند، سپس فرمود وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا »

از حضرت کاظم علیه السّلام روایت کند که:

« على بن ابى طالب علیه السّلام ریسمان محکم خداست»

و نیز در مجالس صدوق است که فرمود: «مائیم آن ریسمان... .»

(شیعه در پیشگاه قرآن و اهل بیت علیهم السلام /ص310)

سرانجام در آخرین جمله این عبارت امام تذکر می دهند که :

«...أَیُّ سَبَبٍ أَوْثَقُ مِنْ سَبَبٍ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ إِنْ أَنْتَ أَخَذْتَ بِهِ؟»

کدامین سبب از آن چه واسطه بین تو و پروردگارت می باشد مطمئن تر و قابل وثوق تر است؟

معنی سبب چیست؟!

راغب گوید: سبب ریسمانى است که با آن از درخت خرما بالا می روند، جمع آن اسباب می باشد... و به طور استعاره به هر وسیله ای سبب گفته شده است … .

وَ آتَیْناهُ مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ سَبَباً فَأَتْبَعَ سَبَباً (کهف/ 84- 85)

بذوالقرنین از هر چیز وسیله ‏اى داده بودیم به یک وسیله از آنها تابع شد و از آن استفاده نمود.

و اما منظور از سبب در لسان روایات چنین است:

«ما کسانى هستیم که خداوند به سبب ما رحمت را فرو مى ‏فرستد و با بارانش خلایق را سیراب مى‏ کند، و مائیم کسانى که به واسطه ما عذاب را از شما بر مى‏ گرداند، پس کسى که ما را شناخت و به ما بصیرت پیدا کرد و حقّ ما را دانست و دستورات ما را گرفت، پس او از ما و به سوى ماست.» (کمال الدین-ترجمه پهلوان/ ج۱/ باب علت نیازمندى به امام علیه السلام/ ص۳۸۴)

امام صادق «ع»فرمود:

«خدا از آن ابا دارد که چیزها را جز به اسباب آن ها روان‏ گرداند. این است که براى هر چیز سببى قرار داد، و براى هر سبب شرحى، و براى هر شرح دانشى، و براى هر دانشى درى (دانایى) گویا، که هر کس او را شناخت شناخت، و هر که او را نشناخت نشناخت. این (در علم و معرفت)، پیامبر «ص» است و ما آن سبب هستیم .» (الحیاه ترجمه احمد آرام/ ج2 /ص 282)

امام صادق(ع) فرمود