بسم الله الرحمن الرحیم

مهم تر از دعا برای فرج(۳)

معرفت

 

پیش از این مباحثی را در زمینه ضرورت دعا برای تعجیل در فرج مطرح نموده و گفتیم این مسئله یکی از مهمترین وظایف مردم در زمان غیبت می باشد چرا که امام عصر عج خود صراحتا به آن فرمان داده و فرموده اند:

«وَ أَكْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِيلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِكَ فَرَجُكُمْ»

(الإحتجاج على أهل اللجاج/ج۲/ ص ۴۷۱)

بعلاوه همواره هشدارهایی در ارتباط با محنت ها و شداید دوران غیبت داده شده که ضمن آنها دعا برای فرج منحصر ترین وسیله ی در امان ماندن از این فتنه ها معرفی گردیده است، از جمله امام حسن عسكرى صلوات اللَّه عليه، فرموده اند:

«وَ اللَّهِ لَيَغِيبَنَّ غَيْبَةً لَا يَنْجُو فِيهَا مِنَ التَّهْلُكَةِ إِلَّا مَنْ يُثْبِتُهُ اللَّهُ عَلَى الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ لِلدُّعَاءِ بِتَعْجِيلِ فَرَجِه»

به خدا سوگند، (حضرت مهدى عليه السلام) حتما و قطعا غيبتى مى‏ گزيند كه در اين غيبت، هيچ كس از هلاكت نجات نمى ‏يابد، مگر آن كس كه خداى عز و جل، او را بر قول به امامت ايشان ثابت و به دعاى بر تعجيل فرج حضرتش موفق بدارد.

(كمال الدين صدوق/ ج ۲ ص ۳۸۴/ باب ۳۸)

لذا شیعیان موظف اند که همه ی همت و کوشش خود را در عملی نمودن این فرمان مسلم امام خود به کار گیرند.

در وجوب و ضرورت این امر شکی نیست، با این وصف دعا برای فرج مانند هر دعای دیگری دارای مقدماتیست که رعایت و درنظر گرفتن آنها از خود دعا کم اهمیت تر نمی باشد.

از جمله ی این مقدمات، پاک بودن لقمه و رزق و روزی خانواده و دیگری دوری از عواملی بود که موجبات قساوت قلب را فراهم می آورد.

در مبحث حاضر قصد داریم به نکته ی دیگری که اهمیت آن از دعا کردن برای فرج بیشتر است گوشزد نماییم:

مطالعه و اکتساب معرفت ازجایگاه والایی برخوردار بوده و بر«دعاکننده ی فرج» لازم است که برای این تکلیف الهی اهمیت بیشتری قائل شده و دعاهای خود را با تلاش برای کسب معرفت کامل سازد.

در روایت معروفی از رسول خدا صلی الله علیه و اله که به عنوان کلید و راهکار عملی شیعه ارائه گردیده است چنین آمده:

«مَنْ مَات َوَ لَمْ يَعْرِفْ إمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»

(الفین /۴۸)

همانگونه که به وضوح مشاهده می نماییم آنچه فقدان و محرومیت از آن به مرگ جاهلی می انجامد عدم معرفت امام است، و هشداری تا این اندازه کوبنده و تعیین کننده در مورد هیچ تکلیف دیگری داده نشده است. از این کلام گهربار در می یابیم که: معرفت امام حقیقتی عام و فراگیر است که سایر تکالیف عملی جزئی از آن محسوب می گردد.

در اهمیت جایگاه معرفت همین بس که مولف کتاب گرانقدر مکیال ـ اگرچه تالیف وی در زمینه ی یکی از وظایف عملی شیعه یعنی دعا برای فرج می باشد ـ بخشی از کتاب خود را به مبحث معرفت امام اختصاص داده و به آن پرداخته است.

بعلاوه در روایت آمده ابو بصير از امام عليه السّلام راجع به اين آيه «وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً» سؤال كرد و این که منظور آن چيست؟

فرمود:

«منظور از حكمت، معرفت امام است و اجتناب كبائر. هر كس بميرد و بر گردن او تعهد امامى نباشد بسان جاهليت مرده. بهانه ‏اى از مردم نمى ‏پذيرند در راه شناسائى امامشان هر كه با معرفت امام خويش بميرد او را زيانى نخواهد رسيد كه ظهور پيش افتد يا تأخير شود، وی مثل كسى است كه با قائم در خيمه‏ اش بوده.

راوى گوید آن بزرگوار اندکی مكث نموده سپس فرمودند: نه بلكه مانند كسى است كه در ركابش به جنگ پردازد. سپس فرمود: نه بخدا مانند كسى است كه در سپاه پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله به شهادت رسيده باشد.»

(بخش امامت-ترجمه جلد هفتم بحار الانوار/ ج‏۵/ ص۱۰۶)

در روایت فوق نه تنها جایگاه والای معرفت یک بار دیگر مورد تاکید قرار می گیرد بلکه به تفاوت رتبه ی افراد که یقینا به اختلاف سطح آگاهی و معرفت ایشان مربوط می‌شود نیز تصریح می شود.

گستره ی معرفت:

بی شک بخشی از شناخت امام زمان شامل اطلاع از ویژگی های شخصیتی امام و شئوناتی که به عنوان ولیّ و حجت خداوند دارد از قبیل «واجب الاطاعه» بودن و دارا بودن «ولایت تکوینی» و... می گردد، لیکن مسلما حقایق دیگری نیز وجود دارند که دانستن و آشنا بودن با آنها برای پیروی صحیح و اطاعت واقعی واجب می‌باشد که از این حقایق در برخی احادیث به «أمر» اطلاق گردیده است. از جمله در روایت آمده:

علی علیه السلام فرمود: «الاخذ بامرنا معنا غداً فی حضیرة القدس»

آنها که به امر ما چنگ بزنند درحظیرة القدس با ما خواهند بود.

(بحارالانوار/ج۵۲/ص۱۲۳)

ابوبصيرگويد به امام صادق عليه السلام عرض كردم: قربانت گردم،كى فرج وگشايش باشد؟

فرمود: «اى ابابصير! توهم ازجمله دنياخواهانى؟ كسى كه اين امر را بشناسد،براى او بواسطه ی انتظارش فرج حاصل شده.»

(اصول كافى-ترجمه مصطفوى/ ج‏۲/ ص ۱۹۸)

 

ثمره ی معرفت:

امام صادق عليه السّلام فرمود: «تا معرفت نيابيد صالح نشويد و تا تصديق نكنيد معرفت نيابيد و تاتسلیم نشوید تصدیق نکنید، درهاى چهارگانه ای که اولین آن به اصلاح نرسد جز به آخرین آن، همراهان سه در گمراه گشته و در بيراهه دورى افتادند، خداى تبارك و تعالى جز عمل صالح را نپذيرد و خدا جز وفاء بشروط و پيمان ها را نپذيرد، و هركه بشروط خدا وفا كند و آنچه را در پيمانش شرح داده بكمال رساند، بدان چه نزد اوست برسد و وعده خدا را كامل دريافت كند.»

(اصول كافى-ترجمه مصطفوى/ ج‏۳/ ص۷۹)

کمترین نتیجه معرفت داشتن به «امر امام زمان عج»، همین تسلیم در مقابل فرمان آن بزرگوار و تصدیق و گردن نهادن به خواسته های وی می باشد. اهل معرفت در مقابل فراز و نشیب های غیبت صبر کرده و به طولانی شدن آن ناشکیبایی و شکوه پیش نمی گیرند و پیمان شکنی نمی‌کنند و به گمراهان و دشمنان مولایشان نمی پیوندند.

برخورداری از معرفت، نه فقط لازمه ی قبول دعا و استجابت آن می باشد، بلکه به هر میزان که سطح شناخت دعا کننده بالاتر باشد، ارزش دعای وی بیشتر می شود و آثار و ثمرات و اجر و پاداش بیشتری را نصیب فرد می سازد.

 

نتایج فقدان معرفت:

متقابلاً بی معرفتی و کوتاهی و اهمیت ندان به کسب معرفت، دعا کنندگان برای فرج را در معرض آسیب های متعددی قرار می دهد که اغلب خود به آن توجهی نداشته و از آن بی خبرند که به نمونه‌هایی از آن اشاره می شود:

ـ جا به جا شدن کل و جزء با هم

در چینش وظایف و تکالیف دینی همواره جایگاه شناخت امام و رتبه ی اهمیت آن قبل از هر وظیفه ی دیگری قرار داشته لیکن ناآگاهی موجب می گردد که این وظیفه ی مهم و تعیین کننده از جایگاه کل خارج و به یک امر جزئی کم اهمیت تر تخفیف بیابد. لذا فرد بی آن که شناخت کافی نسبت به امام و شئون امامت و خصوصیات دوران غیبت داشته باشد، همه ی هم و غم خویش را بر دعا و ندبه برای تعجیل در فرج متمرکز ساخته و خیمه ی فعالیتهای اجتماعی خویش را نیز بر این استوار می نمایند و به این ترتیب خود و دیگران را در معرض آسیب های ناشی از این افراط و تفریط قرار می دهد.

ـ توجه نکردن به حضور امام (عج)

مهمترین آسیبی که از مسئله ی فوق یعنی متمرکز شدن بر دعا توام با عدم معرفت سرچشمه می گیرد، کمرنگ شدن حضور امام زمان عج در زندگی روزمره و تمسک نکردن به آن بزرگوار می باشد. بهره بردن از امام در عصر غیبت همچون سود بردن از خورشید پشت ابر است که این ثمرات ـ اگر نه به شدت زمان ظهور و درخشندگی لیکن در حد و اندازه خود ـ به همه ی مردم می رسد. انسانی که صرفا به دوران ظهور می اندیشد و در سوز و گداز فراق به سر می برد، حضور مولای خویش را جدی نمی گیرد و عملا از بسیاری از این آثار محروم می ماند.

- افتادن به دام شیطان و عوامل او

دعا کننده ای که بی اطلاع از حقایق دین و رمز و رازهای عصر غیبت، صرفا به ظهور دلبسته و خود را برای گرفتن آن وقف نموده چه بسا از راه همین علایق و دلبستگی های شور انگیز به دام شیطان افتاده و شیادان متظاهر و جاهلان گمراه، او را به سمت خود خوانده و به انحراف کشند.

- عجله و بی صبری:

اطلاع نداشتن از محتوای احادیثی که وقایع دوران غیبت را گزارش کرده و مردم را به تحمل مشقتهای آن دعوت می نمایند، دعا کننده را به این تصور وا می دارد که به محض لب به دعا گشودن باید به مراد خویش رسیده و اجابت آن را ببیند.

- مبتلا شدن به قنوط و نا امیدی

خطر دیگری که محرومان از معرفت را تهدید می کند این است که به سبب کثرت دعا و مشاهده نکردن نتیجه ی زودرسی که برای خویش تصور کرده اند، دچار افسردگی و قنوط گشته و از اعتقادات دینی خویش دست می شویند.

نتیجه:

تلاش برای دریافت معرفت و فهم حقایقی که از آن به "امر" اطلاق گشته است(رجوع شود به مقاله امر) به عنوان مقدمه ی دعای شخصی و دعوت و ترغیب عمومی جامعه به سمت تمنّای فرج امام عصر عج از درگاه الهی، واجب ترین و ضرورین تکلیف شیعه محسوب گشته و زیرساخت سایر وظایف مرتبط با دوران غیبت به شمار می آید.

لذا دلخستگان فراق و مشتاقان ظهور در کنار دعوت و فراخوان مردم به دعا و ندبه جهت تعجیل در فرج، با ارائه ی این معارف و آشنا کردن جامعه با شرایط و مسائل مرتبط با امر امام عصر عج زمینه ی محکم شدن بنیان تبلیغ و جلب رضایت امام زمان عج را فراهم می آورند.

‏

اللّهم اكشف هذه الغمة عن هذه الأمّة بحضوره و عجّل لنا ظهوره انّهم يرونه بعيدا و نراه قريبا العجل العجل يا مولاى يا صاحب الزّمان برحمتك يا ارحم الرّاحمين.